.رحلت یا شهادت پیامبر مسأله ای است که تا به امروز شیعه و سنی درگیر آن هستند. واژه رحلت؛ همواره رفتن پیامبر را مرگی عادی جلوه داده درحالی که در قرآن و روایات شیعه به شهادت ایشان تصریح شده است. در وصف مظلومیت پیامبر بکار بردن رحلت برای ایشان کافی‌ست. خداوند پیامبر را رحمت برای همه عالمیان برشمردند و با شهادت حضرت رسول اکرم عالم از این رحمت و لطف محروم شد. درمورد تاریخ ولادت و وفات حضرت محمد ص شاید روایات متفاوتی در شیعه و اهل سنت وجود داشته باشد اما در دو گروه روایاتی مؤید بر شهادت ایشان وجود دارد. در این مقاله قصد داریم به چگونگی شهادت پیامبر اشاره کنیم و روایت‌‌های ضعیف و قوی مختلف در این زمینه بررسی می شوند.
سابقه‌ی ترور پیامبر
پیامبر (ص) چندین بار ترور شده‌اند. در اوایل بعثت مشرکان قصد حذف کردن فیزیکی(به شهادت رساندن) ایشان را داشتند و در ادامه و مخصوصا بعد از هجرت به مدینه و استقرار حکومت اسلامی منافقین که طمع ریاست داشتند. چندین بار سوء قصد به حضرت رسول کردند که ناکام ماند اما در آخر ایشان را مسموم و به شهادت رساندند و به قصد شوم خود رسیدند.
شهادت پیامبر (ص) در قرآن
خداوند متعال در قرآن کریم امکان شهادت را برای پیامبرش بیان کرده تا مبادا کسی فکر کند که شهید شدن برای پیامبر محال است:
«وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِکُمْ؛ (سوره آل‌عمران آیه ۱۴۴)
محمد (صلّی الله علیه و آله) فقط فرستاده خداست و پیش از او، فرستادگان دیگری نیز بودند، آیا اگر او بمیرد و یا کشته شود، شما به عقب برمی‌گردید؟ (و اسلام را رها کرده به دوران جاهلیّت و کفر بازگشت خواهید کرد؟)»
شهادت پیامبر (ص) در منابع شیعه
در منابع شیعه هم تلویحاً و هم به صراحت به شهادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اشاره شده است.
در کفایه الاثر و اثبات الهداه آمده:
امام مجتبی پس از شهادت امیرالمومنین علیهما السلام در ضمن خطبه‌ای غرّا فرمودند:
«پیامبر اکرم (ص) فرمودند: امامت در اختیار دوازده امام از اهل بیت من است. هیچ کدام از ما نیست مگر اینکه یا مسموم یا کشته می شود.»
با توجه به این روایت، پیامبر با صراحت مرگ معمولی را از خود و اهل بیتش نفی کرده است.
همچنین امام مجتبی علیه‌السلام در جای دیگر به اهل بیت خودشان فرمودند:
«من با سمّ کشته می‌شوم همان طور که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با سمّ به شهادت رسید.»
شیخ مفید عالم کم نظیر شیعه میفرماید:
«ایشان در ۲۸ صفر سال دهم هجری در سن ۶۳ سالگی در مدینه منوّره، مسموم و به شهادت رسید.»
شیخ طوسی بزرگ اندیشمند شیعه نوشته‌اند:
«رسول خدا دو شب باقیمانده از ماه صفر در سال دهم هجری، مسموم درگذشت.»
علامه حلی، دانشمند نامی شیعه هم شهادت رسول خدا رو به وسیله سم ذکر میکنن.
علامه مجلسی میفرماید: «شهادت پیامبر (صلی الله علیه و آله) در سال یازدهم هجری بوده است.»
شهادت پیامبر (ص) در منابع اهل سنت
- در «السیرة النبویه»، بیهقی از عبدالله بن مسعود روایت کرده که وی گفت:
- «اگر نُه بار قسم بخورم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) کشته شده، برای من بهتر است از این که یک بار قسم بخورم که او کشته نشده است. این به خاطر آن است که خداوند او را نبی گردانید و او را شهید کرد.»
- شعبی و ابن مسعود در المستدرک الوسائل نیز به همین مسأله اذعان کرده اند.
- حاکم نیشابوری سنی هم در کتاب خود از «شعبی» نقل کرده: به خدا قسم رسول خدا با سم کشته شده است.
- همچنین ابن مسعود که از بزرگان اهل تسنن است نیز همین مسأله را تایید کرده است.
- صحیح بخاری در کتاب «المجدی فی الانساب» ابن سعد هم روایتی در رابطه با شهادت پیامبر (ص)نقل می کند. که پیامبر در سن شصت و سه سالگی مسموم شد و درگذشت. همچنین از معتبرترین کتاب اهل تسنن هم به دست میاد که پیامبر در لحظات آخر عمر شریفش، دردی مستمر داشت.
- پیامبر (ص) در «صحیح بخاری» فرمود: حال وقت آن است که رگ قلبم از آن سمّ قطع شود.
چگونگی شهادت پیامبر
عده ای بر این نظرند (البته روایاتی هم مؤید نظرشان وجود دارد) زنی یهودی ایشان را مسموم کرد؛ اما تاریخ این مسمومیت تا لحظه شهادت زیاد است و با عقل جور در نمی آید.
اما نظر دیگری هست که از درون امت اسلامی منافقین پیامبر (ص) را مسموم کردند و به شهادت رساندند. روایت ذیل اشاره به این نظر دارد: جبرئیل ابتدای سوره ی عنکبوت را بر حضرت رسول فرود آورد و گفت ای محمّد بخوان.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الم أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ. أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ أَنْ یَسْبِقُونا ساءَ ما یَحْکمُونَ»
رسول خدا (ص) به جبرئیل فرمود: این چه آزمایشی است جبرئیل عرض کرد. ای محمّد! همانا خدای تعالی تو را سلام می رساند و می فرماید:
من پیامبری پیش از تو نفرستادم مگر اینکه در پایان زندگی اش جانشینی که بجایش بنشیند برگزید. و روش و احکامش را زنده کرد پس راستگویان آنانند که فرمان رسول خدا را اجرا می کنند. و آنان که نافرمانی او را می کنند دروغگویانند.
همانا ای محمّد! مرگ تو نزدیک است. خدا فرمان می دهد به تو که پس از خود علی بن ابی طالب را برای امتت انتخاب کنی. او جانشین تو است که قیام به ارشاد و هدایت امت و رعیتت می کند.
اگر امت پیروی او را کردند سالم خواهند ماند …حذیفه گفت: رسول خدا، علی (ع) را خواست و با او خلوت کرد همان روز و شب را علم و حکمتی که خدا با وی سپرده بود. او هم به علی(ع) سپرد.
منابع:
قرآن کریم سوره آل عمران آیه۱۴۴
السیرة النبوية بيهقى
صحيح بخارى
المجدى في الانساب ابن سعد
نویسنده:غنیه اسفندیاری راد
ویرایشگر:مبینا سهیم نژاد