عصر امام زمان (عليه السلام ) پس از ظهور و قيام جهاني اش به راستي از درخشانترين، دوست داشتني ترين و زيباترين عصرها براي كرة زمين، از آغاز آفرينش جهان و انسان است. و كاملاً بجا و درست است كه نام عصر ظهور را (عصر حاكميت نور و دانش و بينش) به مفهوم واقعي آن نام گذاريم، نه روزگاري را كه ما در آن زندگي مي كنيم كه براستي عصر تاريكي ها، جهل، انحراف و عصر نگون سازي و اسارت انسان است.[1]
بیشتر بخوانید: انتظار؛ معنای انتظار در لغت و اصطلاح چیست؟
زندگي انسان داراي ابعاد گوناگون مظاهر مختلف و جلوه هاي متنوعي است. و ممكن است بيش از ظهور آن اصلاح گر بزرگ آسماني، تباهي و فساد و انحراف و ارتجاع، در تمامي این ابعاد و جلوه ها و مظاهر زندگي گسترش يابد، به همين جهت است كه آن اصلاحگر بزرگ جهاني به منظور سازندگي و برازندگي و اصلاح همة ابعاد زندگي جامعه ها و تمدنها، در گسترده ترين شكل و محتوا، دست به طرح و برنامه ريزي و تنظيم شئون همه جانبه مي زند که ره آورد شكوهيار و وصف ناپذير خواهد داشت.
از انبوه روايات رسيده اين واقعيت دريافت مي گردد كه در پرتو قيام و حكومت عادلانة او دگرگوني عظيم و تغيير ژرف و گسترده اي در سراسر و در كران تا كران جامعه ها رخ مي دهد و چهره و محتواي زندگي در همة ميدان ها و جلوه ها به صورت شكوهمندي تغيير مي يابد چهره و جلوه و محتواي ديگري به خود مي گيرد.
در اين مقاله، با برخي از ابعاد زندگي و شكوفايي و درخشندگي آن در عصر حاكميت اصلاحگر آسماني به صورت فشرده آشنا میشویم.[2]
حيات فرهنگي در عصر امام زمام (عليه السلام)
در عصر امام زمان (عليه السلام ) حيات فرهنگي به گونه اي شكوفا و بارور مي گردد كه در سراسر تاريخ نمونه اي نخواهد داشت و دانش و فرهنگ و معنويت، به ويژه علوم ديني و احكام و مقررات و معارف انسان ساز اسلام در سراسر گيتي بسط و گسترش مي يابد و چرخ هاي فرهنگ در اين بعد از زندگي بشريت، حاصل مي شود.
در اين عصر بسياري از كتابهاي فقه و حديث نوسازي مي گردد و نقش بسياري از موضوعات كتابهاي اصولي به پايان مي رسد، زيرا امام زمان (عليه السلام ) قواعد عمومي براي دريافت مسائل شرعي و مقررات ديني را بيان مي كند و در پرتو همان دانشمندان از بسياري از بحث هاي اصولي و قواعد آن بي نياز مي گردند. تفاسيري كه بر خاسته از نظرات افراطي افراد است ساقط مي شوند ولي تفاسيري كه بر خاسته از روايات رسيده از پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) و اهل بيت (عليهم السلام ) باقي مي مانند[3]
از جمله كارهاي فرهنگي كه در عصر حكومت آن حضرت انجام مي شود:
1.تعليم قرآن كريم به ترتيب نزول
امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد:
(گويا مي بينم كه شيعيان علي (عليه السلام ) قرآن ها را در دست دارند و مردم را آموزش مي دهند.)
قرآني كه در عصر امام زمان (عليه السلام) آموزش داده مي شود؛ فقط از نظر ترتيب نزول با قرآن موجود فرق دارد.
2.گسترش فرهنگ نماز و ساخت مساجد
نماز در فرهنگ اسلامي داراي اهميت زيادي است اما اين واجب در آخر الزمان به فراموشي سپرده مي شود و مساجد جز زمانهايي خاص مانند ماه مبارك رمضان، غريب واقع مي شوند.
با قيام مهدي موعود (عليه السلام) و زنده شدن دوباره اسلام، مساجد رونقي خاص پيدا مي كنند. و مملو از نمازگزاران خواهد شد. مساجد زيادي در سراسر جهان ساخته مي شوند كه بزرگترين آنها در شهر كوفه كه محل اجتماع مؤمنان است. بنا مي گردد.
امير الؤمنين (عليه السلام ) مي فرمايد: مردم در روزگار مهدي (عليه السلام) به عبادت و دين روي مي آورند و نماز را با جماعت برگزار مي كنند. [4]
امام صادق (عليه السلام ) مي فرمايد:
(… و یبنی في ظهر الكوفه مسجداً له الف باب و يتصل بیوت الكوفه بنهر كربلا و بالحيره حتي يخرج الرجل يوم الجمعه، علي بغله سفواء يريد الجمعه فلايدر كها)
(در كوفه مسجدي با هزار در مي سازد، خانه هاي كوفه به رودخانه كربلا و حيره متصل مي شود، به گونه اي كه فرد نمازگزار روز جمعه براي شركت در نماز جمعه سوار مركبي تميز رو مي شود، ولي بدان نمي رسد.)[5]
الف) مسجد جامع جهاني (مسجد هزار در )
حضرت، مسجد جامعي با كاربرد جهاني، در نزديكي كوفه بنا خواهد كرد كه بنابر روايات داراي هزار در است.
امام محمد باقر (عليه السلام ) مي فرمايند:
(فاذا كانت الجمعة الثائيه، قال الناس: يا ابن رسول الله الصلاة ُ خلفك تضاهي الصلاة خلف رسول الله «صلي الله عليه و آله » و المسجد لاسيعنا فيقول: انا مردتاد لكم فيخرج الي الغريي فيخط مسجداً له الف باب يسع الناس عليه اُصيص، و يعبث فيحفر من خلف قبر الحسين (عليه السلام) لهم نهراً يجري الي الغربين، حتي ینبذ في النجف، يعمل علي فوهته قناطر و ارُحاء في السبيل و كأنُيِ بالعجوز و علي رأسها مكتل فيه برّ حتي تطعنه بكربلاء)
(چون جمعة ديگر فرا رسد، مردم مي گويند: اي پسر پيغمبر! نماز پشت سر شما مانند خواندن نماز پشت سر پيامبر است، و اين مسجد ظرفيت و گنجايش مردم را ندارد، پس مي فرمايد که من محل (مناسبي ) براي شما در نظر مي گيريم پس به سوي (غري) بيرون مي آيد و محل مسجد را خط كشي مي كند كه داراي هزار در شود و با بناي محكم ساخته شود كه ظرفيت مردم را داشته باشد، و گروهي را مي فرستد تا از پشت قبر حسین نهري كنده و به سوي غریین مي آورند تا به نجف برسد و در مسير اين نهر، پل ها و آسياب ها مي سازد، گويا مي بينيم پيرزني ظرف پر از گندم را بر سر گرفته و به كربلا مي رود و آرد مي كند.)[6]
ب) مسجد دوازده در
روايت شده است امام صادق (عليه السلام ) در تفسر آيه:
(أنّ الذي فَرضَ يملكُ القرآنُ لَرَادُك اِلي معادٍ)
فرمود: به خدا قسم! دنيا نمي گذرد مگر اينكه رسول خدا و اميرالمؤمنين بر مي گردند و در نجف به همديگر مي رسند و در پشت كوفه مسجدي بنا كند كه دوازده هزار در به آن مي آويزد.[7]
3ـ رشد علم و ايمان
در دين اسلام علم داراي ارزش والايي است و سفارش هاي زيادي نسبت به فراگيري علم و دانش شده است. ولي علم بايد در جهت پيشرفت مادي و معنوي بشريت قرار گيرد و بدين منظور در اسلام توصيه به كسب ايمان در كنار فراگيري علم شده است. ايمان از عوامل مهمي است كه به علم جهت مي دهد و آن را در مسير اهداف مثبت قرار مي دهد.
در عصر آخرالزمان متأسفانه با وجود پيشرفت علم نه تنها برايمان افزوده نشده است، بلكه شاهد گريز از ايمان و بي ايماني ها هستيم.
بعضي چنين مي پندارند با وجود علم نيازي به ايمان نيست در صورتي كه با پيشرفت علم بدون ايمان ورزي بر شدت اضطراب ها، تجمل پرستي و …. افزوده مي گردد.
با قيام مهدي موعود (عليه السلام ) ايمان از دست رفته، بار ديگر بدست مي آيد و عصر حكومت، عصر ايمان خواهد بود كه البته تا تكامل ايمان، علم نيز ترقي خواهد يافت و نادانسته هاي فراوان امروز بشر، كشف خواهد شد . [8]
امام صادق (عليه السلام ) مي فرمايد:
(العلم سبعة وعشرون حرفاً فيجمع ماجاءت به الرسل حرفان فلم يعرف الناس حتي اليوم غير الحرفين ،فاذا اقام قائمنا اَخرج الخمسة و العشرين حرفاً فبثها في الناس و ضّم اليها الحرفين، حتي يثبها سبعة و عشرين حرفاً)
(علم و دانش بيست و هفت حرف است و همة آنچه پيامبران آورده اند ، تنها دو حرف آن است و مردم تاكنون جز با آن دو حرف (با حرف هاي ديگر ) آشنايي ندارند و هنگامي كه قائم ما قيام كند ، بيست و پنج حرف ديگر را بيرون آورده، آن را بين مردم نشر و گسترش مي دهد. و آن دو حرف را نيز ضميمه مي كند و مجموع بيست و هفت حرف را در ميان مردم منتشر مي سازد.) [9]
زندگي اقتصادي در عصر امام زمان (عليه السلام )
شايد بتوان گفت از مهم ترين مشكلات حيات انسان، مشكل اقتصادي و معيشتي و مسائل مربوط به آن همچون فقر، گراني، محدوديت و مسائلي از اينگونه كه بيشتر آنها ثمرات شوم اقتصادي ضد اسلامي حاكم بر جهان و بويژه كشورهاي اسلامي است.
بيشتر جناياتي كه در جهان رخ مي دهد. از فقر و نياز و فلاكت سرچشمه مي گيرد و بيشتر درگيري ها در جوامع انساني از مسائلي مادي و منافع مالي ناشي مي شود. و همين گونه بیشتر درگيريهاي خانوادگي و بيشتر بيماريها از بلاي اجتماعي فقر و سوء تغذيه است كه آن نيز از نتايج شوم فقر و بينوايي است.
از جمله اصطلاحات گسترده در طرح هاي بزرگي كه امام زمان (عليه السلام) بدان قيام مي كند. مسئله حل مشكلات اقتصادي در خانواده بزرگ بشري است و اين كار بزرگ و برنامة عظيم از راه پياده كردن مقررات عادلانه و رهايي بخش و زندگي ساز اقتصاد اسلامي خواهد بود و از مهمترين و كارسازترين بندهاي آن عبارتند از:
1 ـ مباح اعلان كردن بهره وري شايسته، عادلانه و سازنده از مواهب و نعمتهايي كه خداوند براي انسان پديد آورده است.
2 ـ اعطاي آزاديهاي گوناگون در امور اقتصادي و اجتماعي و فكري و صنعتي بر اساس حق وعدالت اسلامي.
3 ـ بهروه وري از مواهب و امكانات و نيروهاي طبيعت و فرصت و ميدان دادن به دست ها، مغزها و انديشه هاي توانا و سازنده و مبتكر بر اساس عقل و انديشه.
كشاورزي در عصر ظهور
زراعت و كشاورزي از منابع مهم ثروت ملي و از موارد اساسي پاسخگويي به نيازهاي مادي جامعه است اما با وجود بركات و نعمت هاي بسيار و فوايد سرشار كه مي توان از كشت و زراعت براي جامعه كسب كرد، باز هم مليونها انسان از سوء تغذيه و كمبود مواد غذايي شكايت دارند و كودكان در بسياري از كشورها به ويژه آسيا و آفريقا از گرسنگي جان مي سپارند.
تنها عامل كمبود، گرسنگي، تورم، فقر و محروميت توده ها، دولت ها و حكومت هاي بيدادگري هستند كه بین انسان و منابع طبيعي و نعمتهايي كه آفريدگار هستي براي بهره وري بندگان آفريده است، فاصله افكنده اند. ثمرة اين بيدادگري، مصيبت و فقر، كاهش در ثروت ها و نيروي انساني و ميوه است كه بشر همواره از آنها رنج مي برد.
اما هنگامي كه امام زمان (عليه السلام ) ظهور مي نمايد سيستم زراعتي و كشاورزي به طور كامل دگرگون مي گردد و به بهترين و زيباترين شكل و محتوا، شكوفا مي گردد.
ابوسعيد خدري از پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) آورده كه فرمود:
(تتنعم امتي – في زمن المهدي – نعمة لَم يتعموا مثلها قط ، ترسل السماء عليهم مداراً و لا تدع الارض شيئاً من نباتها الّا اخرجته)
(امتم در روزگار ظهور امام زمان (عليه السلام ) از نعمت هايي بهره ور مي گردد كه همانندش سابقه ندارد، آسمان بركات خويش را پياپي بر آنان مي فرستند. و زمين تمامي گياهان و گلها و درختان خويش را بر آنان مي روياند)
(يخرج في آخرامتی المهدي، بقيه الله و تخرج الارض نباتها و يعطي المال صحاحاً و تكثر الماشيه و تعظم الامه)
در آخر زمان در ميان امتم، مهدی، آن نجات بخش ملتها قيام مي كند. خدا كران تا كران قلمرو حكومت جهاني او را به وسيله باران سيراب مي سازد و زمين گياه و نبات خويش را مي روياند. آن گرامي اموال عمومي را به طور عادلانه به مردم عطا مي كند و به دامداري و دامپروري و رونق اقتصادي اهميت مي دهد و امت را تكريم نموده عظمت مي بخشد.
بیشتر بخوانید: جهان پس از ظهور امام مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف
حل مشكلات مسكن در عصر ظهور
مشكل مسكن همواره از مشكلاتي است جامعه انساني در روزگاران گذشته از آن رنج برده و امروز نيز رنج مي برد. چرا كه بيشي از انسانها به بحران مسكن گرفتارند. براي سكونت خود و خانواده خويش در خانه هاي محقر و يا اجاره اي سپري مي كنند. و پول و امكاناتي كه بتواند براي سكونت خود و خانواده خويش خانه اي مناسب فراهم ساخته و با آسايش و آرامش و رفاه در آن زندگي كنند ندارند.
اين مشكل اساسي نيز بدبختانه از مشكلاتي است كه ثمره شوم قوانين ظالمانه و ضد اسلامي حاكم بر جامعه ها و تمدن ها است چرا كه دولتها، آزادي اين موهبت الهي را در مورد مسكن و محل زندگي، از انسان ها سلب نموده و سركوب مي كنند. و به اين انبوه عظيم از مردم اجازه نمي دهند جز با شرايط بي رحمانه و ماليات و عوارض سنگين، ظالمانه و غير اسلامی حتي در خارج از شهر ها نيز براي خود و خانواده خويش سازد.
بسياري از جوانان به خاطر بحران مسكن، دوران طراوت و شادابي عمر خويش را بدون تشكيل نهاد مقدس و مسئوليت آفرين خانواده مي گذرانند كه اين شيوه زندگي، خود ره آورد شومي همچون: ضعف مباني عقيده و اخلاقي، انحرافات جنسي و تزلزل رواني را براي جامعه به بار مي آورد. و آنگاه پس از سپري شدن دوران طلايي جواني تازه ازدواج مي كنند و ناگريز مي گردند عمر خويش را در يک خانه ی اجاره اي و يا يک طبقه محقر و كوچک با شرايط و خامت باري بگذراند كه اين نيز عوارض ويرانگري را در پي دارد.
اما در عصر ظهور و حاكميت امام عصر (عليه السلام) اين مشكل بزرگ اجتماعي و اقتصادي نيز به صورت كامل حل مي گردد همانگونه كه در روزگار درخشان حكومت عادلانه و انسان ساز علي (عليه السلام) با تدابير ژرف و سازنده آن حضرت در مدت كوتاه خود به خود حل شد.[10]
سر انجام اكثريت اهل كتاب
درباره سر انجام اهل كتاب در حكومت امام زمان (عليه السلام ) فرضيه هاي گوناگوني وجود دارد كه ما در اينجا تنها يک فرضيه كه مورد نظر است را ذكر كرده و مؤيدات آن را نام مي بريم.
فرضيه اسلام آوردن اكثريت اهل كتاب
فرضيه اسلام آوردن بيشتر اهل كتاب، فرضيه معقول و پذيرفتي است كه در ميان انديشمندان طرفداراني نيز دارد. ما در اينجا به برخي از مؤیدات آن مي پردازيم:
سيد محمد صدر پس از بررسي رواياتي كه برگرفتن جزيه و يا نگرفتن آن از اهل كتاب دلالت مي كند، مي نويسد (به هر حال اين بحث تنها منحصر به كساني خواهد بود كه بر آيين یهودیت و نصرانيت باقي مانده اند و با وجود فرصت هاي فزاينده و تاكيد فراواني كه بر انتشار دين اسلام در ميان تمامي انسانها وجود دارد، اين گروه در آن روز تعداد اندكي خواهند بود.
آيت الله مكارم شيرازي می فرمایند:
با توجه به اينكه در دوران حكومت آن مصلح بزرگ، همه وسايل پيشرفته ارتباط جمعي در اختيار او و پيروان رشيد اوست و با توجه به اين كه اسلام راستين با حذف پيرايه ها، كشش و جاذبه اي فوق العاده دارد، به خوبي مي توان پيش بيني كرد كه اسلام با تبليغ منطقي و پيگير، از طرف اكثريت قاطع مردم جهان پذيرفته خواهد و وحدت اديان از طريق اسلام پيشرو عملي مي گردد.
بیشتر بخوانید: موانع ظهور چیست؟ چرا امام زمان ظهور نمی کند؟
|
|
مؤيدات
براي اسلام آوردن اهل كتاب و گرايش آنها به امام زمان (عليه السلام ) زمينه هاي فراواني وجود دارد كه با توجه به وجود چنين زمينه هايي گرايش بيش تر اهل كتاب به امام زمان (عليه السلام ) فرضی است كاملاً شدني، بلكه قريب به يقين است كه ما برخی از آنها را بر مي شماريم.
1.برخورداري انسان ها از فطرت هاي پاک
براي آموزه هاي دين اسلام، انسانها فطرت هايي پاک و حق جو دارند، و گرايش آنها به باطل معمولاً به دليل اشتباه در شناخت مصاديق حقيقت است. وجود چنين فطرت هايي پاک، زمينه بسيار مناسبي است براي گرايش اهل كتاب به امام زمان (عليه السلام) كه دعوت كننده به حق و گسترش دهنده آن است.
2.طرح مبحث فكري
تربيت انسان ها و رها ساختن آنان از زندان هاي جهل و عرضة حقايق ناب به روان حق جوي آدميان از برترين رسالت هاي انبياء و اولياي بوده است.
(هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلو علیهم ایاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین)
و اوست خدایی که میان برانگیخت در ناخوانان به پیغمبری را از ایشان بخواند بر ایشان آیت های او را و پاک سازد ایشان را و بیامزد به آنها کتاب و حکمت و اگر چه پیش از آن در گمراهی آشکار بودند.[11]
امام مهدي « عليه السلام » نيز بر اساس اين رسالت الهي با طرح مباحث فكري و عقيدتي اقدام به اثبات حقانيت دين اسلام و آشكار كردن بطلان ديگر مكاتب و نحله ها خواهند نمود و بي ترديد در سايه تلاش هاي حضرت و ياوران او را در زمينه، بسياري به حقانيت آيين اسلام يقيين پيدا كرده و به آن خواهند گرويد در اين باره به چند روايت اشاره مي كنيم.
امام صادق (عليه السلام ) فرمود:
(لايأتون علي اهل دين الادعوهم الي الله و الي الاسلام و الي الاقرار بمحمد« صلی الله علیه و آله»)
(بر پيروان هيچ ديني وارد نمي شود مگر اين كه آن ها را به خدا ، اسلام و اقرار به حضرت محمد «صلي الله عليه و آله » دعوت مي كنند .)
امام كاظم (عليه السلام ) می فرماید:
(اذا خَرَجَ باليهود و النصاري و الصائبين و الزنادقة و اهل الردة و الكفار في شرق الارض و غربها فعرض عليهم السلام .)
(…. چون بر يهود، نصاري، صائبين، ملحدان و مرتدان و كفار شرق و غرب عالم خروج كند، اسلام را بر آنها عرضه كنند …)
3 ـ ارائه معجرات
استفاده از شيوه ارائه معجزات يكي از روش هايي است كه امام زمان (عليه السلام) با به كار بستن آن، حقانيت و امامت خود را اثبات و بستر مناسبي براي گرايش به آيين اسلام فراهم خواهد كرد.
امام صادق (عليه السلام) در اين باره مي فرمايد:
(ما مِن معجزة من معجزات الانبياء و الاوصياء الّا يظهر الله تبارك و تعالي مثلها علي يد قائمنا لاتمام الحجة علي الاعداء)
(هيچ معجزه اي از معجزات انبياء و اوصياء نيست مگر اين كه به دليل تمام شدن حجت بر دشمنان خداوند مانند آن را به دست قائم ما ظاهر خواهد بود.)
4.بیرون آوردن کتب آسمانی
كتب آسماني در ميان اديان از جايگاه و منزلت والايي برخوردارند و بي گمان تأثير درخوري در اعتقادات اخلاق و رفتار پيروانشان دارند. بر اساس روايات در كتب آسماني تحريف نشده مژده امام زمان (عليه السلام) آمده است.
امام محمد باقر (عليه السلام) در تفسير سورة اعراف آيه 157 مي فرمايند:
(يجدونه مكتوماً عندهُم في التوراة و الانجيل يعني: النبي «صلي الله و آله » و الوصي و القائم….)
(آن را در تورات و انجیل نوشته می یابند یعنی: پیامبر اکرم«صلي الله و آله » و وصی او و قائم را)
امام مهدي (عليه السلام) با كشف و استخراج كتب اصلي آسماني از آن به عنوان اهرم مناسبي براي گسترش آيين اسلام و اثبات حقانيت خود بهربرداري مي كند.
5.كشف ميراث هاي انبياء
استخراج نشانه ها و سمبل هايي كه در ميان صاحبان اديان و مذاهب هاي گوناگون از تقدس و احترام ويژه اي برخوردارند، از ديگر اقدامات امام مهدي (عليه السلام) خواهد بود. امام زمان (عليه السلام) با نشان دادن اين نشانه ها و سمبل هاي مقدس دل هاي مردمان را با خود همراه خواهد كرد.
امام صادق (عليه السلام):
(اذا ظهر القائم « عليه السلام » ظهر برايه رسول الله « صلي الله عليه و آله » و خاتم سليمان و حجر موسي و عصاه ثم يامر فينادي : الا لا يحملن رحل منكم طعاماً و لا شراباً و لا علفاً … فاول منزل ينزله يضرب الحجر فينبع منه طعام و شراب و علف فيأکلون و شربون و دوابهم و …)
(چون قائم ظهور كند پرچم رسول خدا « صلي الله عليه و آله » و انگشنر سليمان و سنگ و عصاي موسي همراه وي خواهد بود. آن گاه دستور مي دهد كه نوا دهند: آگاه باشيد كسي با خود غذا و آب و علف حمل نكند … چون در اولين منزل فرود آيند به سنگ ضربه اي مي زنند و از آن غذا و آب و علف مي جوشد و آن ها ( ياران حضرت ) از آن مي خورند و مي نوشند و چارپايانشان نيز از آن مي خورند.[12]
جهت مطالعه بیشتر به سایت گلدون مراجعه کنید.
نویسنده:سمیه طاهرپوریانی
ویرایشگر:مبینا سهیم نژاد
قزويني محمد کاظم ، امام مهدي « عليه السلام » از ولادت تا ظهور ص 735
[2] . قزوینی ، محمد کاظم ، امام مهدی از ولادت تا ظهور ص 729
[3] . قزويني، محمد كاظم ، امام مهدي از ولادت تا ظهور ص 729
[4] . .مهدي همتي ، انقلاب مهدي از آغاز تا پايان ، ص 293 تا 296
[5] محمد باقر مجلسي ، بحارالانوار ، ج 52 ، ص 330
[6] مجلسي محمد تقي ، بحارالانوار ، ج 2 ص 331
[7] همتي مهدي ، انقلاب مهدي از آغاز تا پايان ، ص 298
[8] همتي، مهدي ، انقلاب مهدي از آغاز تا پايان ص 300
[9] مجلسي، محمد باقر ، بحارالانوار ج 2 ص 336
[10] . قزوینی محمد کاظم ، امام مهدی از ولادت تا ظهور ص
[11] . قران کریم ، جمعه / 2
[12] . فصلنامه انتظار ، شماره 11و 12 ، ص360 تا 371