انتظار در لغت: از ريشه «نَظَرَ» به معناي انتظار كشيدن مي باشد. مانند هنگامي كه گفته مي شود نظر شيء انتظره [1]به معناي چشم به راه بودن، چيزي را چشم داشتن، چشم داشت مي باشد.[2]
و در اصطلاح: انتظار يعني چشم به راه ” مصلح كل ” مؤسس حكومت عدل الهي بودن است. كه با انقلاب بي نظيرش بساط ظلم و ستم را در جهان برچيده و حكومت عدل و داد را جايگزين آن مي كند.[3]به طوري كه اميد و آرزوي تحقق پيروزي نهايي، ايمان اسلامي، غلبه قطعي صالحان و متقيان، آينده درخشان و سعادتمندانه بشريت، در زبان روايات اسلامي انتظار فرج خوانده شد.[4] انتظار، چشم داشتن به حاكميتي است كه در آن ناپاكان، ظالمان به شمشير عدالت و ديانت سپرده مي شوند.[5] بنابراين انتظار حاكميت قرآن و اسلام و گشايش از كار انسانيت مي باشد.[6]
مراتب انتظار
انتظار داراي دو مرتبه مي باشد. نخستين مرتبه آن انتظار روحي است و خوش دل بودن براي تحقق اميد در آينده و آن عبارت است از آمادگي براي قبول دعوت و زدودن مقاومت روحي براي رسيدن كسي كه انتظار آمدنش هست.
و دومين مرتبه، انتظار عملي است. به منظور آمادگي براي آمدن مهمان و پذيرایی از او مي باشد .
هر دو مرتبه انتظار بايستي براي ظهور حضرت مهدي ” عليه السلام ” فراهم باشد تا فرج همگاني تحقق پذير باشد.[7]
انواع انتظار فرج
انتظار فرج دو گونه است: انتظاري كه سازنده است، تحرک بخش، تعهد آور عبادت، بلكه با فضيلت ترين عبادت است و ديگري انتظاري ويرانگر، باز دارنده، فلج كننده و نوعي اباحه گری محسوب مي شود. آن دو نوع انتظار معلول دو نوع برداشت از ظهور عظيم تاريخي مهدي موعود ” عليه السلام ” است و اين دو نوع برداشت به نوبه خود از دو نوع بينش درباره تحولات تاريخي ناشي مي شود. اكنون به تشريح اين دو نوع انتظار مي پدازيم و از انتظار ويرانگر آغاز مي كنيم.
1.انتظار ويرانگر
برداشت قشری از مردم از مهدويت و قيام و انقلاب مهدي ” عليه السلام “ اين است كه صرفاً ماهيت انفجاري دارد. فقط و فقط از گسترش و اشاعه رواج ظلم ها و تبعيض ها و حق كشي ها ناشي مي شود، نوعي سامان يافتن است كه معلول پريشان شدن است.
آن گاه كه صلاح به نقطه صفر برسد حق و حقيقت هيچ طرفداري نداشته باشد، باطل يكه تاز ميدان گردد، اين انفجار رخ مي دهد و دست غيبت براي نجات حقيقت ـ نه اهل حقيقت زيرا حقيقت طرفداري ندارد ـ از آستين بيرون مي آيد.
اين نوع برداشت از ظهور و قيام مهدي موعود (عج) و اين نوع انتظار فرج كه منجر به نوعي تعطيل اسلام مي شود و نوعي ” اباحي گري ” بايد شمرده شود و به هيچ با موازين اسلامي و قرآن سازگار نمي باشد.
2.انتظارسازنده
آن عده از آيات قرآن كريم در جهت عكس برداشت بالا است. از اين آيات استفاده مي شود كه ظهور مهدي ” عليه السلام “ حلقه اي است از حلقات مبارزه اهل حق و اهل باطل كه به پيروزي نهايي اهل حق منتهي مي شود. سهيم بودن يک فرد در اين سعادت موقوف به اين است كه آن فرد عملاً در گروه اهل حق باشد. آياتي كه به آنها در روايات استناد مي شود نشان مي دهد كه مهدي موعود ” عليه السلام “ مظهر نويدی است كه به اهل ايمان و عمل صالح داده شده است مظهر پيروزي نهايي اهل ايمان است.
” وعد الله الذين آمنوا و عملوا الصالحات ليستخلفنهم في الارض و ليمكنن لهم دينهم الذي ارتضي لهم و ليبدلنهم من بعد خوفهم امناً يعبدونني لا يشركون بي شيئاً …”
خداوند به مؤمنان و شايسته كاران وعده داده است كه آنان را جانشينان زمين قرار دهد، ديني كه براي آنها آن را پسنديده است مستقر سازد، دوران خوف آنان را تبديل به دوران امنيت نمايد ( دشمنان آنان را نابود سازد) بدون ترس و واهمه خداي خويش را بپرسند و اطاعت غير خدا را گردن ننهند و چيزي را در عبادت يا طاعت شريک حق سازند.[8]
ظهور مهدي موعود “عليه السلام” منتي بر مستضعفان و خوار شمرده شدگان است و وسيله اي براي پيشوا و مقتدا شدن آنان و مقدمه اي براي وارث آنها وخلافت الهي در روي زمين مي باشد.
وعده های ظهور
“ونريد ان نمن علي الذين استضعفوا في الارض و نجعلهم ائمه ونجعلهم الوارثين”
ظهور مهدي موعود “عليه السلام “ تحقق بخش وعده اي است كه خداوند متعال از قديمي ترين زمانها در كتب آسماني به صالحان ومتقيان داده است كه زمين از آن آنان است و پايان تنها به متقيان تعلق دارد:
“ولقد كتبنا في الذبور من بعد الذكر ان الارض يرثها عبادي الصالحون”
“ونوشتيم در زبور بعد از پند و مواعظه اينكه زمين را ارث ميبرند بندگان صالح من”[9]
“ان الارض لله يورثها من يشائ من عباده والعاقبه للمتقين”
“زمين مال خداست به ارث ميدهد آن را به آن كسي كه خواهد از بندگان خود سرانجام نيكو براي پرهيزكاران است”[10]
حديث معروف كه ميفرمايد :“يملاء الله به الرض قسطا و عدلا بعد ما ملئلت ظلما و جورا “
“خداوند بوسيله او زمين را از قسط و عدل پر مي كند بعد از آنكه از ظلم وستم پر شده بود”
نيز شاهد مدعاي ما نه بر مدعاي آن گروه است، در اين حديث نيز تكيه بر روي ظلم شده و سخنان گروه ظالم به میان آمده که مستلزم وجود گروه مظلوم است و می رساند که قیام مهدی “عليه السلام “براي حمايت مظلوماني است كه استحقاق حمايت دارند بديهي است كه اگر گفته شده بود “يملاء الله به الارض ايمانا و توحيدا و صلاحا بعد ما ملئت كفرا و شركا و فسادا ” مستلزم این نبود که لزوماً گروهی مستحق حمایت وجود داشته باشد. در آن صورت استنباط می شد که قیام مهدی موعود”عليه السلام” براي نجات حق از دست رفته و به صفر رسيده است نه براي گروه اهل حق ولو به صورت يک اقليت است.
روایاتی در رابطه با ظهور
در روايات اسلامي سخن از گروهي زده شده است، كه به محض ظهور امام به آن حضرت ملحق مي شوند. بديهي است كه اين گروه ابتدا به ساكن خلق نمي شوند. معلوم مي شود در عين اشاعه و رواج ظلم و فساد زمينه هايي عالي وجود دارد كه چنين گروه را پرورش مي دهد. اين خود مي رساند كه نه تنها حق و حقيقت به صفر نرسيده است، بلكه فرضاً اگر اهل حق از نظر كميت قابل توجه نباشد از نظر كيفيت ارزنده ترين اهل ايمانند و در رديف ياران سيد الشهداء هستند.
از نظر روايات اسلامي در مقدمه قيام امام يک سلسله قيامها ديگر از طرف اهل حق صورت مي گيرد آنچه به نام قيام يماني قبل از ظهور بيان شده است نمونه اي از اين سلسله قيامها است. اين جريان ابتداء به ساكن و بدون زمينه قبلي رخ نمي دهد.
از مجموع آيات و روايات استنباط مي شود كه قيام مهدي ” عج” اخرين حلقه از مجموع حلقات مبارزات حق و باطل است كه از آغاز جهان بر پا بوده است .[11]
فلسفه انتظار
1 ـ خود سازي فردي
چنين تحولي (انتظار و آماده سازي براي حكومت جهاني ) قبل از هر چيز نيازمند به عناصر آماده و با ارزش انساني است. كه بتواند بار سنگين چنان اصلاحات وسيعي را در جهان به دوش بكشد و اين در درجه اول محتاج بالا بردن سطح انديشه و آگاهي و آمادگي روحي و فكري براي همكاري در پياده كردن آن برنامه عظيم است. تنگ نظريها و كوته بينيها اختلاف كودكانه و نابخردانه و به طور كلي هرگونه نفاق و پراكندگي با موقعيت ” منتظران واقعي “ سازگار نيست.
نكته مهم اين است كه منتظر واقعي براي چنان برنامه مهمي هر گونه نمي تواند نقش تماشاچي را داشته باشد بايد از هم اكنون حتماً در صف انقلابيون قرار گيرد.
ايمان به نتايج و عاقبت اين تحول هرگز به او اجازه نمي دهد كه در صف مخالفان باشد و قرار گرفتن در صف موافقان نيز محتاج به داشتن ” اعمالي پاک ” و روحي پاک تر و برخورداري از شهامت و آگاهي كافي است. اصلاح تمام روي زمين و پايان دادن به همه مظالم و نابساماني شوخي نيست و كار ساده اي نمي تواند باشد؛ آماده باش براي چنين هدف بزرگي بايد متناسب با آن يعني بايد به وسعت و عمق آن باشد.
براي تحقق بخشيدن به چنين انقلابي به مرداني بسيار بزرگ و مصمم وبسيار نيرومند و شكست ناپذير، فوق العاده پاک و بلند نظر، كاملاً آماده و داراي بينش عميق لازم است.
خود سازي براي چنين هدفي مستلزم به كار بستن عميق ترين برنامه هاي اخلاقي و فكري و اجتماعي است.
2 ـ خود ياري اجتماعي
منتظران راستين و در عين حال وظيفه دارند تنها به خويش نپردازند بلكه مراقب حال يكديگر باشند و علاوه بر اصلاح ديگران نيز بكوشند زيرا برنامه عظيم و سنگين كه انتظارش را مي كشند يک برنامه فردي نيست برنامه است كه تمام عناصر انقلاب بايد در آن شركت جويند، بايد كار به صورت دسته جمعي و همگاني باشد.
كوشش ها و تلاش ها بايد هماهنگ گردد و عمق و وسعت اين هماهنگي بايد به عظمت همان برنامه انقلاب جهاني باشد كه انتظار آن را دارند. در يک ميدان وسيع مبارزه دسته جمعي هيچ فردي نمي تواند از حال ديگران غافل بماند بلكه موظف است هر نقطه ضعفي را هر كجا ببيند اصلاح كند و هر موضوع آسيب پذيري را ترسيم نمايد، و هر قسمت ضعيف و ناتوان را تقويت كند زيرا بدون شركت فعالانه و هماهنگ تمام مبارزين، پياده كردن چنان برنامه امكان پذير نيست. بنابراين منتظران واقعي علاوه براينكه به اصلاح خويش مي كوشند ، باید برای اصلاح دیگران نیز بکوشند.
اين است اثر سازنده ديگر براي انتظار قيام يک مصلح جهاني و اين است فلسفه آن همه فضيلت ها كه براي منتظران راستين شمرده شده است.
3 ـ منتظران در فساد محيط حل نمي شوند
اثر مهم ديگري كه انتظار مهدي ” عليه السلام “ دارد، حل نشدن در مفاسد محيط و عدم تسليم در برابر آلودگي ها است.
هنگامي كه فساد فراگير مي شود و اكثريت يا جمع كثيري را به آلودگي مي كشاند گاهي افراد پاک در يک بن بست سخت رواني قرار مي گيرند، بن بست كه از يأس اصلاحات سرچشمه مي گيرد گاهي آنها فكر مي كنند كار از كار گذشته ديگر اميدي به اصلاح نيست و تلاش و كوشش براي پاک نگه داشتن بيهوده است، اين نا اميدي و يأس ممكن است ناسالم حفظ كنند و همرنگ جماعت نشدن را موجب رسوايي بدانند.
تنها چيزي كه ميتواند در آنها اميد بدهد و به مقاومت و خويشتن داري دعوت كند و نگذارند در محيط فاسد حل شوند، اميد به اصلاح نهایی است، تنها در اين صورت است كه آنها دست از تلاش و كوشش براي حفظ پاكي خويش و اصلاح ديگران برنخواهند داشت.
و اگر مي بينيم در دستورات اسلامي يأس از آمرزش يكي از بزرگترين گناهان شمرده شده است و ممكن است افراد ناوارد تعجب كنند كه چرا يأس از رحمت خداوند اين قدر مهم تلقي شده، حتي مهمتر از بسياري از گناهان، فلسفه اش در حقيقت همين است كه گنهكاران مأيوس از رحمت هيچ دليلي نمي بيند كه فكر جبران بيفتد و يا لااقل دست از ادامه گناه بردارد. منطق او اين است كه اكنون كه آب از سر من گذشته چه يک قامت چه صد قامت و مانند اين منطق ها …
اما هنگامي كه روزنه اميد براي او گشوده شود، اميد به عفو پروردگار، اميد به تغيير وضع موجود، نقطه عطفي در زندگي او خواهد شد و او را به توقف كردن در مسير گناه و بازگشت به سوي پاكي و اصلاح دعوت مي كند. به همين دليل اميد را مي توان همواره به عنوان يک عامل مؤثر تربيتي در مورد افراد فاسد شناخت. همچنين افراد صالحي كه در محيط هاي فاسد گرفتارند، بدون اميد نمي توانند خويشتن را حفظ كنند.
نتيجه اين كه: انتنظار مصلحي كه هر قدر دنيا فاسد تر مي شود اميد ظهورش بيشتر مي گردد اثر فراينده رواني در معتقدان دارد برابر امواج نيرومند بيمه مي كند آنها نه تنها باگسترش دامنه فساد محيط مأيوس نمي شوند بلكه به مقتضاي وصول به هدف را در برابر خويش مي بينند و كوششان براي مبارزه با فساد و يا حفظ خويشتن با شوق و عشق زيادتري تعقيب مي گردد .[12]
وظايف منتظران در زمان غيبت
در اين قسمت به بيان برخی از تكاليف منتظران در زمان غيبت امام زمان (عج) مي پردازيم با اميد كه بتوانيم در زمره ياران ايشان قرار بگيريم.
1 ـ تحصيل شناخت صفات و آداب و ويژگي هاي آن حضرت (عج)
فضل بن يسار گفت: شنيدم حضرت ابوجعفر “عليه السلام ” فرمود : هركس بميرد و در حالي كه امامي نداشته باشد. مردنش مردن جاهليت است، هر آنكس در حال شناختن امامش بميرد در حالي كه امامش را شناخته چنان است كه در خيمه قائم ” عليه السلام ” با آن حضرت باشد.[13]
2ـ پيمودن راه تقوا
به آنچه قرآن و شريعت اسلامي فرموده است عمل كنيم و هيچ گاه از اين خط كه صراط مستقيم است بيرون نرويم و هيچ گاه به هواي نفس خودمان توجه نكنيم زيرا حضرت زماني كه ظهور مي كند ياراني را مي خواند كه واقعاً شيعه مخلص باشد و به فرامين قرآن جامعه عمل بپوشاند و اين خود از مهمترين وظايف مادر مقابل امام زمان ” عليه السلام ” مي باشد.[14]
3 ـ رعايت ادب نسبت به ياد او
منتظران مؤمن ايشان را فقط با القاب شريف و مباركش ياد كنند. و از جمله قيام آنها براي امام زمان ” عليه السلام “ در هنگام شنيدن اسم امام زمان بخصوص اگر چه لفظ قائم باشد.[15]
امام صادق “عليه السلام “مي فرمايند: پنجمين از فرزند هفتمين امام از شما غايب مي شود و بردن نامش براي شما روا نيست.
4ـ محبت به او به طور خاص
لازمه آن اين است كه نهايت اهتمام را نسبت به آنچه مقتضاي محبت نسبي به آن حضرت (عج) است انجام گردد. در وجوب محبت تمام ائمه ” عليهم السلام ” ترديدي نسبت و اينكه دوستي ايشان بخشي از ايمان و شرايط قبولي اعمال است و در اين راه اخبار متواتري رسيده است ولي در اهتمام به محبت حضرت ولي عصر ” عله السلام “ خصوصتيي هست كه سبب شده به طور خاص به آن امر گردد.
5 ـ اظهار اشتياق به ديدار آن بزرگوار
اين كار از نشانه هاي دوستان و مواليان آن حضرت است، و در فضيلت استحباب آن هيچ ترديدي نيست نيک بودن اشتياق به آن حضرت ” عليه السلام ” امر واضح و روشني است، كه هيچ پوشيدگي در آن نيست زيرا كه لوازم محبت است كه از دوستان ايشان جدا نمي گردد.
6 ـ انتظار فرج و ظهور آن حضرت
از ديگر وظايف در غيبت امام زمان ” عليه السلام “ انتظار ولي عصر ” عليه السلام ” است. روح انتظار وادي امن است كه هر كس به آن برسد و آن را حفظ كند، از آسيب ها ” دغدغه ها و نگرني ها آسوده مي شود. او از نظر رشد انساني و كمالات وجودي به درجه اي مي رسد كه ارزش شخصيت و نيز ارزش كارها را به راحتي نمي توان محاسبه كرد، ما بايد منتظر چنين روزي باشيم تا ايشان قيام كنند و عدل و داد را برقرار سازند و انتقام خون هاي به ناحق ريخته شده را باز پس بگيرند.
امام زمان علیه السلام در ادیان
7 ـ دعا كردن براي امام عصر ” عليه السلام “
دعا جزو جدايي ناپذير زندگي و فرهنگ منتظران است؛ او همه قدرت ها و توان ها را در دست خداوند مي بيند ايمان دارد كه همه اسباب و مسببات به دست خداوند و وابسته كامل به اراده او كه رب العالمين است، مي باشد. لذا در همه كارهايشان به او پناه مي برد و از او كمک مي خواهد، او خود و همه عالم را فقير به درگاه خدا و بلكه عين فقر وابستگي به او مي بيند و جز پروردگار يكتا ملجأ و پناهي سراغ ندارد.[16]
8ـ ذكر مناقب آن حضرت
ياد نمودن فضايل آن حضرت، دليل بر استحباب اين كار تمام اخبار و روايتي است كه در مورد تشويق و ترغيب يادآوري فضايل ائمه معصومين ” عليه السلام ” وارد شده است.[17]
9 ـ اندوهگين بودن مؤمن از فراق آن حضرت
اينكه مؤمن از فراق آن حضرت اندوهگين و مهموم باشد اين از نشانه هاي دوستي و اشتياق به آن حضرت است از شدت شوق همچون بيماري ديده شود كه از شدت درد مي جوشد.
امام صادق ” عليه السلام ” مي فرمايند:
” شخص مهمومي كه غم و اندوهش از جهت ظلمي است كه بر ما رفته نفس كشيدنش تسبيح گويي است و هم او به خاطر امر عبادت است، و پنهان داشتن سرما را جهاد در راه خدا است.[18]
10 ـ حضور در مجالس فضايل و مناقب آن حضرت
حضور يافتن و نشستن در مجالسي كه فضايل و مناقب و ساير امور مربوط به آن که حضرت در آنها ياد مي شود يكي ديگر از وظايف شخص منتظر مي باشد امام رضا ” عليه السلام” مي فرمايند ” هركس در مجلسي بنشيند كه امر ما در آن زنده مي گردد آن در روزي كه دلها مي ميرند دل او نخواهد مرد.[19]
جهت مطالعه بیشتر به سایت گلدون مراجعه کنید.
نویسنده:سمیه طاهرپوریانی
ویرایشگر:مبینا سهیم نژاد
[1] ـ قرشي علي اكبر ، قاموس قرآن ، ج 7،6،5 ، ص 81
[2] ـ عميد ، حسن ، فرهنگ عميد ، ص160
[3] ـ قزويني ، محمد كاظم ، امام مهدي از ولادت تا ظهور ، ص 13، 14
[4] ـ مطهري ، مرتضي ، انقلاب مهدي از ديدگاه فلسفه تاريخ ، ص 61تا64
[5] ـ جمعي از نويسندگان حوزه علميه ، چشم به راه مهدي ، ص 222
[6] ـ فصلنامه انتظار ،شماره 2 ، ص 28
[7] ـ صدر ، رضا ، راه مهدي ص 87
[8] . قرآن کریم قصص / 5
[9] .قرآن کریم انبیاء / 105
[10] .قرآن کریم اعراف / 128
[11] ـ مطهري ، مرتضي ، قيام و انقلاب مهدي “عليه السلام ” از ديدگاه فلسفه تاريخ ، ص61
[12] ، مكارم شيرازي ـ ناصر ، تفسير نمونه ، ج 7 ، ص381 تا 388 ،
[13] ـ موسوی اصفهانی ، محمد تقی ،مترجم مهدی حائری ، مکیال المکارم ،ج 2 ، ، ص188
[14] .شجایی ، محمد ، آشتی با امام زمان ، ص 243
.[15] موسوی اصفهانی ، محمد تقی ،مترجم مهدی حائری ، مکیال المکارم ،ج 2 ، ، ص188
[16] . شجایی ، محمد ، آشتی با امام زمان ، ص274
[17] . موسوی اصفهانی ، محمد تقی ،مترجم مهدی حائری ، مکیال المکارم ،ج 2 ، ، ص 249
[18] . موسوی اصفهانی ، محمد تقی ،مترجم مهدی حائری ، مکیال المکارم ،ج 2 ، ص 251
[19] .موسوی اصفهانی ، محمد تقی ،مترجم مهدی حائری ، مکیال المکارم ،ج 2 ، ص 252
احسنت،عالی بود قلمتون پایدار…👌🌸
مقاله جامع ومفیدی بود فقط لطفافاصله کلمات وغلط املایی اصلاح شود…🌸
سلام علیکم؛
ممنونم بابت دقت نظرتون،اصلاح شد.