تنبیه کودکان همواره یکی از مسائل پر بحث در حیطه روانشناسی است. برخی افراد معتقدند که تنبیه کودک به هیچ وجه نباید انجام شود. برخی دیگر با تنبیه کودک اما به روش درست و اصولی موافقند. اما با این پیش فرض که تنبیه کودکان بخش مهمی از تربیت آنها محسوب می شود، دانستن روش های صحیح تنبیه کودکان را حائز اهمیت می دانیم. کودکی که هرگز تفاوت بین کار درست و غلط را نفهمد، ممکن است بعداً در زندگی دچار مشکلات تحصیلی، شغلی و حتی روانی شود. بنابراین باید برای تربیت فرزندان خود یک استراتژی تنبیهی منصفانه اما مؤثر داشته باشید. به این دلیل که دانستن روش های تشویق و تنبیه کودکان از وظایف والدین است، در این مقاله سعی شده اطلاعاتی در این زمینه، ارائه شود.
17 روش اصولی تنبیه کودکان
1.ثبات در قوانین و تربیت
وقتی قوانین شما مدام تغییر کنند، . یادگیری قوانین برای کودک سخت می شود. کودک نمی تواند به راحتی رفتار خوب و بد را یاد گرفته و درست عمل کند. در این مواقع ناخودآگاه در ذهن کودک چنین شکل می گیرد که ایراد ندارد گاهی بد رفتار کند. پس به عنوان پدر و مادر، باید به این نکته مهم در تربیت و تنبیه کودک تان توجه داشته باشید.
2.تذکر در مواجه با رفتار بد کودک
هر وقت کودک تان رفتار بدی مرتکب شد، حتما به او گوشزد کنید و ساده از کنارش نگذرید. اگر زمانی که کودک کار ناخوشایندی انجام داد و با برخورد منفی والدین روبرو نشد، قطعا آن کار را دوباره تکرار می کند. فراموش نکنید که کودکان، نسبت به همه چیز آگاه نیستند. پس نباید از آنها توقعات بی جا و انتظارات بیهوده داشته باشیم. برای مثال وقتی شما به عنوان والدین به کودک تان احترام به بزرگتر را یاد نداده اید، چگونه از او انتظار این کار را دارید؟ در مقابل سعی کنید وقتی فرزندتان کار درستی انجام داد، حتما او را تشویق کنید.
3.تنبیه معقولانه و عادلانه
در انتخاب تنبیه کودک حتما انصاف داشته باشید. کار بد کودک نباید باعث شود تا نسبت به روحیات و عواطف حساس او غافل شوید. اجازه ندهید تنبیهات سخت، باعث ترس کودک تان از شما شود. علاوه بر انعطاف پذیری، در مجازات کودک حتما سرسخت باشید و مراقب باشید کودک تان هر بار با اشک و مظلوم نمایی، از تنبیه فرار نکند.
4.تعیین چارچوب های واضح و روشن
همانطور که اشاره شد، از کودکی که رفتاری را یاد نگرفته نباید انتظار عمل به آن را داشت. شما باید به صورت واضح و دقیق چارچوب هایی را برای فرزندتان ترسیم کنید. و رفتارهای بد و خوب را برای او تعیین و مشخص کنید. فرزندی که آگاه به زشتی رفتاری باشد و آن را انجام دهد، مستحق تنبیه است. اما قبل از تنبیه، باید با روش های صحیح تنبیه کودکان آشنا شوید.
5.تناسب تنبیه کودک با رفتار بد او
در انتخاب تنبیه، انصاف و عادلانه عمل کردن بسیار مهم است. هر رفتار بدی، تنبیه مخصوصی دارد. اگر فرزند شما کار بد کوچکی مرتکب شده یا برای اولین بار خطایی از او سر زده، به یک هشدار جدی بسنده کنید. در مقابل اگر کودکی از روی عمد و آگاهی، کار بدی مرتکب شد یا اشتباه بزرگی از او سر زد، تنبیه سختی را متناسب با عمل و سنش برای او در نظر بگیرید. نحوه تنبیه کودکان در هر سن بسیار اهمیت دارد. فراموش نکنید که خطا نیز بخشی از مسیر یادگیری کودکان است.
6.هماهنگی والدین
والدین باید در قوانین خانواده برای نظم و انضباط توافق داشته باشند. عدم هماهنگی میان والدین و همچنین رعایت قوانین می تواند منجر به مشکلاتی شود. در خانواده‌ای که والدین با یکدیگر توافق نظر نداشته باشند و هر کدام دیدگاه های متفاوتی نسبت به تنبیه داشته باشند، کودک با خیال آسوده پس از ارتکاب کار اشتباه، در زیر سایه حمایت والد آسان گیر رفته و این کار را مرتکب تکرار می کند. در نهایت انجام کار اشتباه برای او بسیار آسان و لذت بخش می شود. بنابراین لازم است تا والدین قبل از تنبیه کودک با یکدیگر در مورد این مسئله به توافق برسند.
7.الگوی مثبت برای کودک
این یک واقعیت محض است که شما قهرمان زندگی فرزندتان هستید. او از کودکی شما را الگوی خود قرار می دهد و ناخواسته تمامی کارهای شما را تقلید می کند. این واقعیت باید سبب شود تا شما بیشتر مراقب اعمال و رفتارتان باشید. یادتان نرود فرزندتان آنگونه که می خواهید نمی شود بلکه آنگونه که هستید، می شود. پس اگر دوست دارید کودکی با صفات خاص داشته باشید ابتدا لازم است آن صفات را در وجودتان ایجاد و تقویت کنید.
8.تشویق و پاداش برای رفتار خوب
برای تربیت یک کودک سالم لازم است تا به تمام خواسته ها و جوانب تربیتی او توجه کنید. کودکی که مدام از سوی والدین، خشونت و تنبیه دریافت کند قطعا در آینده و جامعه، به فردی عقده ای با کمبود نیازهای فراوان تبدیل می شود. پس همانطور که به مسئله تنبیه اهمیت می دهید، باید به یادگیری شیوه تشویق کودک نیز توجه کافی داشته باشید. پدر و مادر باید خصوصیات مثبت و تلاش های فرزندشان را مهم شمرده و او را تشویق کنند. زمانی که کودک شما، به پاداش هایتان عادت کند کم کم محروم کردن او از این پاداش ها، می تواند یک تنبیه موثر باشد.
9.جبران خسارت
علاوه بر تنبیه، یکی از کارهایی که والدین باید انجام بدهند، معطوف کردن توجه کودک به پذیرش اشتباه و مسئولیت پذیری است. کودکی که مرتکب خطا می شود، باید در ابتدا خطایش را قبول کند. و بعد از آن در تلاش برای جبران رفتارش باشد. همانطور که در دنیای امروزی، اگر به فردی آسیبی بزنیم یا اشتباهی مرتکب شویم باید جبران خسارت کنیم، برای بچه ها نیز باید چنین باشد. البته این آموزش نیز، باید متناسب با سن کودک و میزان کیفیت خطایی باشد که انجام داده است. مثلا اگر کودک روی میز آشپزخانه نقاشی کشیده، والد باید او را مجبور به پاک کردن و تمیز کردن میز کند.
10.وادار کردن کودک به عذرخواهی
عذرخواهی کردن برای بسیاری از بزرگترها ممکن است سخت باشد. اما باید قبول کنیم که انجام آن نیازمند یک دل بزرگ و شجاعت است. متاسفانه برخی افراد تصور می کنند که گفتن یک ببخشید ساده، تمام شخصیت آنها را خرد کرده و در هم می شکند در حالیکه کاملا برعکس است. وقتی کودک خطایی مرتکب شد، او را وادار به عذرخواهی کنید. مطمئن باشید که در آینده و روابطش تاثیر مثبت بسزایی دارد. اگر فرزندتان بزرگتر شده، یک نامه عذرخواهی هم کفایت می کند.
11.تنبیه بدنی کودک از نظر روانشناسی
از تنبیه های بدنی ایمن و خفیف به میزان اندک استفاده کنید. شاید هیچ موضوعی در روانشناسی تربیت کودک به اندازه استفاده از تنبیه بدنی بحث برانگیز نباشد. برخی از والدین به این نکته توجه می کنند که هرگز روی فرزندشان دست بلند نکنند، در حالی که برای والدین قدیمی تر، کتک زدن و حتی سیلی زدن به دلیل بدرفتاری قابل قبول است. اتکای بیش از حد به تنبیه بدنی می تواند اثربخشی آن را کمرنگ کند و بدتر از آن، به کودکان بیاموزد که آسیب رساندن به افرادی که قدرت کمتری دارند قابل قبول است.
برخی تحقیقات تنبیه کودک از نظر روانشناسی، تنبیه بدنی را در کودکان با بزهکاری در نوجوانی و حتی رفتار خشونت آمیز و اختلال عملکرد عاطفی در بزرگسالی مرتبط می دانند.
12.عوارض تنبیه کودکان
حتی والدینی که تنبیه بدنی می کنند معمولاً بین کتک زدن گاه به گاه و کتک زدن عمدی و خشونت آمیز تمایز قائل می شوند. کتک زدن یک کودک تقریباً در سراسر جهان به عنوان نوعی سوء رفتار شناخته می شود. ارتباط واضحی بین ضرب و شتم در دوران کودکی و افزایش میزان بیماری روانی در بزرگسالی وجود دارد. اشکال خاصی از خشونت می تواند باعث آسیب دائمی به کودک در حال رشد شود.
13.پرهیز از محرومیت عاطفی کودکان
بی توجهی و گوشه گیری راه هایی هستند که به رشد عاطفی کودک شما آسیب می رسانند. اگرچه تربیت کودک بد رفتار سخت است، اما این رفتارها هرگز خوب نیستند. این تنبیه ها می توانند منجر به مشکلات جدی از جمله آسیب به خود، سوء مصرف مواد، افسردگی و حتی خودکشی در کودکان شوند. در زیر لیست مختصری از رفتارهایی که به عنوان سوء استفاده عاطفی در مشاوره کودک شناخته می شوند آورده شده است.
14.جداسازی کودک از دیگران
1.خشونت کلامی به کودک با توهین،تهدید و تمسخر.
2.ترساندن کودک به دلیل ناتوانی در برآورده کردن انتظارات غیر منطقی.
3.تحقیر عمدی کودک.
4.استفاده از ترس کودک برای کنترل او
5.نادیده گرفتن یا بی توجهی به نیازهای اولیه کودک.
6.مجبور کردن کودک به انجام کار اشتباه یا ناسالم.
7. خودداری از نشان دادن عشق،مهربانی و محبت به فرزندتان.
15.عدم تنبیه به دلیل کنجکاوی
کودکان به طور طبیعی کنجکاو هستند. آنها از طریق تعامل با دنیای اطراف خود یاد می گیرند. از تنبیه فرزندتان به دلیل کنجکاوی، خودداری کنید. تنبیه کودک برای انجام کاری که حتی نمی دانستند اشتباه است، ممکن است در درازمدت او را به عدم تجربه،تجربیات جدید تشویق کند یا حتی رفتار بد را هیجان انگیزتر کند. پس برای تعدیل رفتار کودک تان، به هیچ وجه او را از این کار منع نکنید یا نترسانید.
16.عدم زیاده روی در تنبیه کودک
تربیت فرزندتان با استانداردهای غیر واقعی و تعیین تنبیه های بیش از حد سخت می تواند بر توانایی او برای داشتن زندگی شاد و سالم تأثیر بگذارد. همیشه به یاد داشته باشید که هدف شما به عنوان والدین این است که به فرزندتان کمک کنید تا به نقطه ای برسد که بتواند اساساً فرد خوبی شود. نه اینکه او را مجبور کنید تا دقیقاً همانطور که می خواهید زندگی کند. تکنیک‌های فرزندپروری بیش از حد خشن اغلب بی‌اثر هستند، زیرا شانس خود انضباطی را از کودک سلب می‌کنند.
17.خودداری از سهل گیری های افراطی
به قول معروف از آن طرف پشت بام نیفتید! امتناع از انجام تنبیه ها و رها کردن فرزندتان به او می آموزد که برای رسیدن به خواسته های خود نیازی به رفتار خوب ندارد. بلکه برعکس کودک شما باید این اصل را بپذیرد که زندگی درست و سالم، یعنی طبق چارچوب خاصی رفتار کند . سهل گیری های افراطی سبب می شود تا در یک کلام، یک کودک لوس و سرکش تربیت کنید. اکثر متخصصان تنبیه کودک از نظر روانشناسی بر این باورند که تربیت کودک با سبکی بیش از حد سهل‌گیرانه میتواند منجر به عدم رضایت در بزرگسالی شود.
جهت مطالعه بیشتر میتواند به سایت گلدون مراجعه کنید.
نویسنده:نورالزهرا ظاهربغلانی
ویرایشگر:مبینا سهیم نژاد