حضرت رباب، همسر با وفای امام حسین علیه السلام و دختر «امرءالقیس» نصرانی و از قبایل شام بود. پدرش در زمان خلیفه دوم، مسلمان می شود و از شدت علاقه و ارادت به حضرت علی(علیه السلام ) سه دختر خود را به عقد ازدواج امیرالمؤمنین امام علی ، امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) درآورد. (1)
در برخی از نقل های تاریخی پدر رباب را انیف کلبی معرفی کرده اند .(2) اما نقل اول یعنی امرو القیس شهرت بیشتری در تاریخ دارد.
حضرت رباب به عقد امام حسین(علیه اسلام ) درآمد و تا آخرین لحظات زندگی آن حضرت در کنار حضرت ماند. «رباب» دو فرزند از امام حسین(علیه السلام ) داشت، یکی سکینه و دیگری عبداللّه و به نقلی علی اصغر (همان فرزند شیر خواره ای است که در روز عاشورا در جلوی چشم پدر و مادرش به شهادت رسید.(3) سکینه (سلام الله علیها) نیز، بعدها در شمار زنان بزرگ عالم اسلام درآمده است. به ویژه در ادب، شخصیت شناخته شده ای یافت.
ماجرای ازدواج حضرت رباب با امام حسین علیه السلام
امرو القیس پدر رباب شاعر معروف عرب و اهل شام بود. بعد از اسلام آوردن در زمان عمر خطاب وارد مسجد می شود . هنگام خروج از مسجد امیر الموممنین علیه السلام را به همراه امام حسن و امام حسین علیه السلام ، می بیند . امام علی علیه السلام به او می فرماید : قصد دارم با خانواده تو پیوند خویشاوندی ببندم. امرو القیس بخاطر شدت علاقه و با شناختی که از شخصیت حضرت امیر المومنین و فرزندانشان علیهم السلام داشت این پیشنهاد را پذیرفت و دختران خود را به ازدواج سه امام علیهم السلام در آورد. دخترش « محیا» را به ازدواج امام علی علیه السلام ، «سلمی» را به همسری امام حسن مجتبی علیه السلام و «رباب» را به ازدواج امام حسین علیه السلام در آورد.
علاقه امام حسین علیه السلام به حضرت رباب
امام حسین(علیه السلام) نیز همسرش «رباب»را بسیار دوست داشت. این علاقه نشان از جایگاه والا و شخصیت منحصر به فرد حضرت رباب سلام الله علیها است و ویژگی های اخلاقی ایشان را متمایز کرده بود. هشام کلبی، مورخ مشهور درباره ویژگی اخلاقی این بانو می گوید :«من خیار النساء و افضلهنَّ ؛ رباب از بهترین زنان و از برترین آنها بود. (9) به همین دلیل امام حسین علیه السلام و از روی علاقه مندی به ایشان ، در باره اش شعر می گفت. نسابه معروف «المجدی» نیز تأکید دارد که: امام حسین(علیه السلام) سکینه و مادرش «رباب» را دوست می داشت.(8) این محبت به دلیل بزرگواری «رباب» بود، چنان که حضرت در محبت خود نسبت همسر و دختر خود این گونه می سراید:
«لَعَمْرُک اِنِّنی لَاُحِبُّ دارا/ تَحُلُّ بها سکینةُ و الربابُ
اُحبِّهما وَ اَبْدُلُ جُلَّ حالی/ وَ لَیْسَ لِلاَئمی فیها عِتابُ»
«به جان تو سوگند! من خانه ای را دوست دارم که سکینه و رباب در آن باشند.آنها را دوست دارم و تمامی دارایی ام را به پای آنها می ریزم و هیچ کس نباید در این باره با من سخنی بگوید.» (10) این شعر به طور مستقیم از طرف امام حسین(علیه السلام) نقل شده است. و تا آنجا که ما می دانیم هیچ کس آن را به عنوان زبان حال، ندانسته و نسبت آن را به امام تکذیب نکرده است.
شعر دیگری از امام حسین(علیه السلام) درباره حضرت رباب
اُحبُّ لِحُبِّهَآ جمیعا //وَ نَثْلَةَ کُلَّها و بَنیِ الرُّباب
وَ اخْوالاً لَهَا مِن آلِ لامَ// اُحِبُّهُم وَ طَرَّبَنی جنابُ
«من به خاطر دوستی او «زید»، «نثل »و تمام «بنو رباب» را دوست دارم.و همچنین داییهای او را از خاندان [بنی] لام، همه را دوست دارم و «جناب» را که مرا به طرب آورده است».
ظاهرا اسامی موجود در شعر خانواده و منتسبین به «حضرت رباب سلام الله علیها» بودند. (11)
حضرت رباب در کربلا
با توجه به نقل های تاریخی موجود از جمله کتاب الارشاد شیخ مفید (ره) حضرت رباب علیه السلام همراه کاروان سید الشهدا علیه السلام از مکه عازم کربلا شد. و بعد از واقعه کربلا در روز عاشورا به همراه دیگر زنان و کودکان به اسارت رفت. ایشان بعد از شهادت حضرت و از شدت علاقه ای که به ایشان داشتند؛ وفاداری و علاقه اش را به زبان شعر، و نیز در عمل، نشان داد.
دو مرثیه از «رباب» به جا مانده ،که هر دو دارای معانی بسیار زیبا بوده است. و نشان از خلوص و ارادت رباب( عشق او به حضرت) دارد. در یکی این مرثیه ها اینطور شعر می سراید:
«اِنَّ الّذی کانَ نورا یُستَضضاءُ به / بِکربلا قتیلُ جزاکَ غَیْرُ مدفونِ
جَنَبِتَ خُسرانَ الموازین/ قد کنتَ لی حَبلاً صَعبا اَلُوذُبه و
کنت تَصْحَبنا بالرَحم و الدین/ مَن لِلْیَتامی وَ مَنْ للسائلین و مَنْ
یُغنی و یاوی اِلیْه کُلُّ مِسْکِینِ/وَ للّه ِ لاَابتَغی بَیْنَ الرّملِ و الطین»
«آن پرتوی که دیگران از درخشش آن بهره می بردند، در کربلا کشته شده و غیر مدفون رها شده است.ای فرزند پیامبر(صلی الله علیه و اله)! خدا از طرف ما تو را پاداش نیکو داده و در وقت «میزان» تو را از هر زیانی به دور دارد. تو آن چنان کوه محکمی بوده که من بدان پناه می بردم و تو با رحمت و از سر دینداری با ما همنشینی داشتی.دیگر چه کسی برای یتیمان و فقیران، مانده؟ و چه کسی است که مسکینان بدو پناه برده و او بی نیازشان سازد؟ به خدا قسم! دیگر سایه ای بعد از تو بر سرم نخواهم پذیرفت تا در میان خاک، پنهان شوم.» (4« رباب» در بیت سوم، ارتباط عمیق خود را با امام (علیه السلام) به تصویر می کشد.
حضرت رباب در محفل ابن زیاد
حضرت رباب، زمانی که در محفل ابن زیاد، سر امام حسین(علیه السلام) را در دامن نهاده، بر آن بوسه می زد، چنین سرود:
« وا حُسینَا فَلا نسیتُ حسینا/ اقصَدَتْهُ اُسِنَةُ الاعداء غادَروُهُ بِکربلاء صریعا/لا سقی اللّه ُ جانبی کربلاء ؛ من هرگز حسین را فراموش نخواهم کرد، حسینی که نیزه های دشمن او را هدف قرار دادند.او را در حالی که در کربلا افتاده بود، کشتند؛ خداوند سرزمین کربلا را سیراب نکند.» (5)
خواندن چنین شعری، در محفل زیاد، کمال مظلومیت امام حسین(علیه السلام ) را آشکار نموده، خاطره سخت شهادت را زنده کرده است.
تاریخ وفات حضرت رباب سلام الله علیها
شخصیت والای «رباب» ، باعث شد تا عده ای از اشراف قریش، پس از شهادت امام علیه السلام ، از او خواستگاری کنند، اما ایشان در پاسخ آنها گفت: « من پس از آنکه رسول خدا پدر شوهرم بوده، شخص دیگری را به عنوان پدرشوهر نمی پذیرم.» (6)
درباره سرنوشت رباب همسر امام حسین علیه السلام از سبط ابن جوزی نقل شده است که : اشراف قریش و نیز یزید، خواستار «رباب» بودند؛ اما شدت علاقه رباب به اباعبداللّه (علیه السلام) سبب شد که نه تنها خواسته آنان را رد کند. بلکه از شدت غصه و گریه، بعد از واقعه کربلا یک سال بیشتر زنده نماند و در سال 62 هجری از دنیا رفت. او در این یک سال حتی زیر سایه ننشست. ابن اثیر به صراحت بیان می کند که همین امر، باعث رحلت او از دنیا شد . (7)
اما این ارادت و عشق رباب به امام، نشات گرفته از نوع رفتار امام علیه السلام و عشق و اردات آن حضرت به همسر خود بود. امام (علیه السلام) چون کوهی است که پناهگاه آرام بخش «رباب» بوده و آن حضرت نیز با کمال ملاطفت و از سر دینداری با وی برخورد داشته است.
منابع
1- (منبع : 1- الاغانی، ج16، ص140 ـ 141 – انساب الاشراف، ج1، ص195، انتشارات محمودی)
2- منبع: مجله تراثنا، ش10، 187، مؤسسه آل البیت)
3- (منبع: ارشاد شیخ مفید ج2 )
4- ) ( منبع: اعیان الشیعه ج6 ص449 – منتهی الامال ج1 ص335- )
5- (منتهی الامال ج1 ص 463)
9- .( الاغانی، ج16، ص141)
10- ( الاغانی ج 16 ص 136 )
11- (منبع: اعیان الشیعه ج6- ص449)
6- ( اعیان الشیعه ج6 ص449 )
7- (الکامل ج4 ص88)
8- (المجدی، ص92 )
نویسنده: سمیه طاهرپوریانی
ویرایشگر: زینب زادیان