تربیت فرزند و فضای مجازی از دغدغه های والدین محسوب می شود. یکی از دوره های سنی تعلیم مهارت های زندگی به فرزندان دوره نوجوانی است . والدین در این دوران باید مهارت های اجتماعی و اقتصادی را به فرزندان بیاموزند.
با ورود وسایل و تکنولوژی های جدید به خانه ها والدین و فرزندان بدون آنکه حرفی برای گفتن داشته باشند ساعت ها در کنار یکدیگر می نشینند و تمام وقت خود را در فضای مجازی به سر می برند . از محیط عاطفی خانواده دور شده اند. فضای مجازی تبدیل به اصلی ترین مکان انتشار مطالب و ارتباط با قشر جامعه شده است. که دارای آثار مثبت و منفی متعددی است . والدین باید مراقب رفتار فرزندان خویش در این فضا باشند.
در این مقاله شیوه های تربیت فرزند و تأثیرات فضای رسانه ای بر زندگی نوجوانان و کودکان را بررسی می کنیم.
تربیت فرزند و فضای مجازی
تربیت فرزند و فضای مجازی، از نگرانی های والدین محسوب می شود. همچنین ایجاد فضای مجازی سالم و امن برای فرزندان از موضوعات مهم این روزها برای والدین است. فضای مجازی تأثیرات منفی بر جوانان دارد . ناگفته نماند که این فضا دارای اثرات مثبتی نیز هست . فضای مجازی از عوامل موثر در ساختن یا ویران کردن حیات اخلاقی نوجوانان و کودکان به حساب می آید. مدتی است که این فضا در کانون خانوادگی نفوذ کرده و و طرز فکرها، عقاید، سلیقه ها و دیدگاه های افراد را عوض می کند.
اثرات منفی فضای مجازی بر تربیت فرزند
1. وابستگی به فضای مجازی
تربیت فرزند و فضای مجازی، از موضوعات پر بحث این روزهاست. وابستگی فرزندان به فضای مجازی یک نگرانی و یک معضل بزرگی شده است. اکثر نوجوانان بیشتر وقت خود را صرف فضای مجازی می کنند که آسیب هایی از جمله افسردگی، اضطراب، مشکلات تحصیلی، اختلالات روانپزشکی و روانی-اجتماعی، را به دنبال دارد. این موارد از مهم ترین آسیب های اعتیاد به فضای مجازی محسوب می شوند.
2.سوء استفاده جنسی
عده ای برای رسیدن به اهداف جنسی، به دنبال برقراری رابطه با دیگران هستند. افراد ساده لوح بیشتر در معرض خطر این ارتباطات قرار دارند. یکی از کارهای مهم در تربیت فرزند و فضای مجازی، آشنایی کودک و نوجوان با ترفندهای سوءاستفاده گران است. امروزه با ظهور تکنولوژی ها، انواع آزار و مزاحمت اینترنتی، ارسال عکس ها و پیغام هایی که مصداق آزار جنسی اند، سوء استفاده و انتقام گیری مجازی هم به آنها اضافه شده است.
3.آسیب های جسمانی
استفاده بیش از حد از اینترنت باعث خستگی جسمی می شود. و ابتلا به بیماری ستون فقرات، مشکلات بینایی، بیماری های دست، کمردرد، دیسک گردن و کمر را به دنبال دارد.
4.انزوا طلبی
سرگرمی در فضای مجازی همچون بازی های اینترنتی و بازی های آنلاین گروهی، آسیب هایی مانند انزوا طلبی، افسردگی، جدا شدن از محیط خانواده و گوشه گیری را شامل می شود. این آسیب ها در تربیت فرزند و فضای مجازی، به مرور زمان تاثیرات منفی خود را نشان می دهند.
اثرات مثبت فضای مجازی بر سبک زندگی
در تربیت فرزند و فضای مجازی، نباید از آثار مثبت این فضا غافل شویم. بستر فضای مجازی سبب توسعه مشارکت اجتماعی در این مکان می شود. همچنین امکان بیان ایده ها و آشنایی با ایده های افراد، افکار و سلیقه های دیگران را فراهم می کند.
ارتباط مجازی با دوستان و آشنایان، موجب گسترش و راحتی ارتباط با دوستان و باخبر شدن از همدیگر است. دوستانی که زمان زیادی آنها را ندیده ایم و حتی اعضای خانواده ای که به دلایلی فاصله دارند، می توانند با هم ارتباط داشته باشند و از حال یکدیگر باخبر شوند.
اهمیت نقش والدین در تربیت فرزند و فضای مجازی
خانواده دارای سه رکن اساسی است. که شامل پدر، مادر و فرزندان می شود. هر کدام از ارکان خانواده، وظایفی بر عهده دارند. اگر به وظایف خود به درستی عمل کنند قطعاً خانواده سالمی خواهند داشت و جامعه نیز سالم خواهد بود. ارتباط با فرزند از سنین پایین، برای تقویت رشد شخصیت اجتماعی او موثر است. والدین باید به این نکته توجه خاصی داشته باشند. بیرون بردن فرزندان، امکان بازی و تجربه در محیط خارج از خانه و شرکت کردن نوجوانان در جلسات نماز جمعه، دعا و تشویق آن ها به سرگرمی های هنری از جمله کارهایی است. که سبب جلوگیری از اعتیاد کودکان به فضای مجازی و آسیب های آن می شود.
نقش پدر و مادر از مهم ترین موارد در تربیت فرزند و فضای مجازی محسوب می شود. از آنجا که خانواده نخستین سرپرست فرزند است. لازم است والدین به مسئله محبت و نیازهای عاطفی توجه خاصی داشته باشند. زیرا ارضای این نیازها موجب آرامش روانی، امنیت خاطر، اعتماد به نفس و اعتماد به والدین می شود. و بی توجهی به عواطف از علل گرایش نوجوانان به فضای مجازی است. گاهی هم ابراز عواطف و مهرورزی های افراطی منجر به روابط غلط و فساد اخلاقی در نوجوانان می شود.
متاسفانه برخی والدین اکثر وقت خود را خارج از خانه سپری می کنند. حتی مادرانی را می یابیم که به علت کارهای اداری و یا اجتماعی از فرزندان خود غافل مانده اند.فرزند نیز ناگزیر است ساعاتی از وقتش را در رسانه بگذراند.
1.اهمیت نقش پدر در تربیت فرزند
در اکثر خانواده ها نقش مادر در تربیت فرزند و مراقبت از آن بیشتر مورد اهمیت قرار گرفته است. در حالی که پدر نقش موثری در تربیت فرزندان دارد. نقش پدر در تربیت از کودکی فرزند شروع و تا نوجوانی و حتی جوانی ادامه دارد. ایجاد ارتباط دوستانه ی پدر با فرزندان در رشد بهتر آنها تاثیرگذار خواهد بود.
در ارتباط با فضای مجازی نوجوانان از محیط خانواده دور می شوند. و نقش پدر در این موضوع بسیار اهمیت دارد. اگر این نقش کم رنگ شود ممکن است فرزند گرفتار ناهنجاری های اجتماعی مانند : افت تحصیلی، همنشینی با دوستان ناباب و حتی استعمال مواد مخدر شود. نظارت مستقیم پدر به این موضوع باعث کاهش این پیش آمدها می شود. پس پدر و مادر باید به شیوه های تربیت فرزند به صورت اصولی بپردازند.
2.جایگاه نقش مادر بر تربیت فرزند
نقش مادر در تربیت بسیار حساس و مهم است. از این جهت که مادر تمام وقت خود را با فرزند سپری می کند. و رابطه ی عاطفی ای که میان این دو وجود دارد. سبب می شود تا فرزند با مادر ارتباط نزدیک و بهتری داشته باشد. بر همین اساس الگوپذیری فرزند از مادر بیشتر است. مادر باید به رفتار فرزند خود نظارت داشته باشد. با او رابطه دوستانه ای برقرار کند. از این طریق به او بیاموزد که چگونه از فضای مجازی استفاده سالم داشته باشد. و نیز سعی شود گاهی در مورد اتفاقاتی که در فضای مجازی رخ می دهد گفتگو کنند. همچنین مادر بکوشد حضور خود در کنار فرزند را موقع استفاده از این فضا پررنگ کند.
مادر باید فضای خانواده را شاد و سرگرم کند. تا فرزند احساس تنهایی و ناراحتی نکند و میلی به استفاده مکرر از فضای مجازی نداشته باشد. بی توجهی و غفلت از فرزند باعث می شود که به فضای مجازی پناه برده و در آنجا کمبودهایش را جبران کند. ناگفته نماند که دسترسی راحت در سنین پایین، از عوامل ایجاد اعتیاد و دور شدن از خانواده است.
والدین برای امنیت فرزندان در فضای مجازی چگونه رفتار کنند؟
با بررسی موضوعات مختلف در فضای مجازی می توان پی برد که اینترنت ابزاری قدرتمند است. این ابزار به دلیل جذابیت و امکانات فراوان، توجه افراد زیادی را به خود جلب کرده است. این جذابیت برای قشر جوان و نوجوان بیشتر است. از آنجا که خانواده، نخستین سرپرست فرزند است. لازم است والدین توجه خاصی به فرزند خود داشته باشند. پس والدین برای آنکه فرزندان شان از آسیب های احتمالی این فضا در امان باشند نیاز هست اطلاعاتی کسب کنند. اینترنت هم می تواند باعث رشد فکری، علمی و مهارتی نوجوانان شود و هم اینکه فساد های اخلاقی و رفتاری را در نوجوان به بار آورد.
در این جا راهکارهایی را بیان میکنیم که والدین می توانند در تربیت فرزند خود بهره ببرند :
1.حضور والدین در هنگام استفاده فرزند از فضای مجازی نظارت بر فرزند
والدین باید به شیوه فعالیت فرزندشان در فضای مجازی توجه خاصی داشته باشند. موضوعات و مطالبی که فرزند شما در این فضا دنبال می کند مهم است. چرا که در شکل گیری شخصیت او و نیز افکار و عقایدش موثر است. والدین باید شیوه ی استفاده از فضای مجازی را به فرزندان خویش آموزش دهند. یکی از نکات مهم، تعیین زمان برای استفاده فرزند از فضای مجازی است. همچنین والدین برای اینکه فرزند کمتر به سمت فضای مجازی برود، می توانند فعالیت های سرگرم کننده و جذابی را برای او در دنیای حقیقی در نظر بگیرند. فعالیت هایی نظیر خواندن کتاب، بازی های گروهی و خانوادگی، کارهای هنری می توانند جایگزین خوبی باشند.
2.خودآگاهی والدین
والدین به عنوان اولین معلم فرزند خود، نیاز هست اطلاعاتی در مورد این فضا کسب کنند. این آگاهی سبب می شود تا در ابتدا، شناخت شان نسبت به فضای مجازی و آسیب های آن افزایش پیدا کند. و از آسیب های آن در محیط خانه جلوگیری کنند. همچنین باعث می شود تا بتوانند مرجع و راهنمای خوبی برای فرزندان خود در این زمینه باشد.
3.معاشرت و روابط صحیح و سالم پدر و مادر
روابط درست والدین موجب می شود که فرزندان برای آنها احترام ویژه ای قائل شوند. و نیز از آنها حرف شنوی بیشتری داشته باشند. مشاجره والدین جلوی دیدگان فرزندان، سبب استرس آنها می شود. با فرزند خود راه رفاقت نرم خوبی و لطافت در پیش گرفت نه خشونت و سخت گیری از سرزنش بی دلیل یا بیش از حد پرهیز کنند اغلب اشتباهات نوجوانان از سر ناتوانی جهل و بی تجربگی آنهاست. سرزنش و تنبیه کردن آنها نه تنها این مشکل را برطرف نمی کند بلکه آثار منفی برجای خواهد گذاشت.
4.تعیین هدف
در موضوع تربیت فرزند و فضای مجازی، تعیین هدف است. در زندگی نوجوانان وجود هدف ضروری است. فردی که بی هدف زندگی کند، غالب کارهایش بی دلیل انجام می شود. همچنین تربیت بدون هدف چون کشتی بی قطب نماست که در میان امواج سرگردان می شود. بنابراین هم در زندگی نوجوان باید هدفی تعریفی شود. هم در تربیت او باید اهدافی مدنظر باشند.
5.ضرورت اشتغال
بیکاری از عوامل مهم انحراف در کودکان و نوجوانان است. باید برای فرزند، برنامه ریزی درست و اصولی انجام شود. سعی کنید به تناسب شخصیت و توان فرزند، به او مسئولیت هایی را بسپرید. این کار از طرفی باعث افزایش اعتماد به نفس می شود. از طرف دیگر، فرزند را مسئولیت پذیر می کند. کودک به تدریج وارد دنیای رشد و مسئولیت خود می شود و برای انجام کارها و خدمات مفید آماده می گردد.
اشتغال نوجوانان موجب شکوفائی استعدادها و توانایی، آنها می شود. پس اگر فرزند شما، کاری را براساس توان و علاقه پیدا کرد، به او اجازه دهید تا مشغول شود. البته می توانید شروطی را هم برای او در نظر بگیرید. مثلا اینکه، به درس او لطمه ای وارد نشود و ..
6.میزان آزادی استفاده فرزندان از فضای مجازی
فضای مجازی، بستری جدید برای روابط اجتماعی است. برای استفاده از این فضا باید خط قرمزهایی تعیین و رعایت شوند. مانند : تعیین زمان استفاده، محدودیت دسترسی به برخی برنامه ها و سایت ها، چگونگی استفاده صحیح . با توجه به سن بلوغ و ناآگاهی کودکان باید توجه بیشتری در چگونگی استفاده آنها داشته باشیم. زمانی که احساس کردیم کودک یا نوجوان در معرض آسیب است، باید برخورد درستی با او داشته و از خشونت و دعوا بپرهیزیم. هنگام مشاهده استفاده نادرست فرزند از این فضا باید تلاش کنیم آرامش خود را حفظ کنیم. بهتر است روش صحیح استفاده از این فضا و آسیب های ناشی از استفاده نادرست را به مقتضای سن شان برای آنها توضیح دهیم.
طرز صحیح استفاده از اینترنت از سن کودکی اهمیت بیشتری دارد. در این صورت خانواده باید هم کنترل گر باشند هم آزادی همراه با نظارت را به کودک بدهند. والدین به جای محدود کردن فرزند باید رابطه درستی با فرزند خود داشته باشند. این رابطه صحیح و صمیمی باعث می شود که فرزند هنگام مواجه با مشکل بتواند به راحتی موضوع را با والدین در میان بگذارد.
والدین باید تا حدی فرزند خود را در استفاده از این فضا آزاد بگذارند. زیرا منع استفاده از اینترنت میتواند باعث تحریک در گرایش فرزند به استفاده از اینترنت شود. ولی باید همانطور که گفته شد قوانینی در استفاده از این فضا وضع شود.
7.روش های کنترل کودکان در اینترنت و فضای مجازی
- کودکان کم سن بدون نظارت از این فضا استفاده نکنند.
- والدین برای استفاده از این فضا قانون وقت معین بگذارند.
- مراقب باشید که فرزند از چه برنامه ای و چگونه استفاده می کند.
- لازم است با فضای مجازی و ابزارهای مرتبط با آن آشنا باشید.
- به فرزندان تاکید کنید تمام محتوای اینترنت سالم و درست نیست. آنان را تشویق کنید که در صورت عدم اطمینان از صحت یک موضوع، آن را به شما اطلاع دهند.
وظایف مسئولان در عرصه ارتباطات و سازماندهی فضای مجازی
در پیام حضرت آیت الله خامنه ای برای تشکیل این شورا آمده است :
این شورا وظیفه دارد مرکزی به نام مرکز ملی فضای مجازی کشور را ایجاد نماید. تا اشراف کامل و به روز نسبت به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی داشته باشد. همچنین تصمیم گیری نسبت به نحوه ی مواجه ی فعال و خردمندانه ی کشور با این موضوع از حیث سخت افزاری، نرم افزاری و محتوایی در چارچوب مصوبات شورای عالی نظارت بر اجرای دقیق تصمیمات در همه سطوح تحقق یابد.
مطالبه مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی
- راه اندازی شبکه ملی اطلاعات
- مدیریت صحیح فضای مجازی
- حضور جریان ساز و تاثیرگذار در فضای مجازی
- تبلیغ مفاهیم و معارف اسلامی در فضای مجازی
- برنامه ریزی جهت رفع آسیب های فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان
- تامین امنیت فضای مجازی
- اهتمام به یافتن مخاطب واقعی در فضای مجازی
- تولید و ترویج بازی های ایرانی در فضای مجازی
جهت مطالعه بیشتر به سایت گلدون مراجعه کنید.
نویسنده:مریم جابری
ویرایشگر:نورالزهرا ظاهربغلانی ، زهرا مطوری