یکی از مسائلی که همواره والدین با آن درگیر هستند، نحوه برخورد با نوجوان سرکش است. تربیت فرزند در هر مرحله اهمیت بسیاری دارد. به گونه ای که اشتباه در هر مرحله از تربیت کودک میتواند تأثیر به سزایی در آینده و شخصیت آن کودک بگذارد. فرد در هر مرحله از زندگی در موقعیت های مختلف رفتاری خاص را از خود نشان میدهد، که همان رفتار شخصیت وی را تشکیل میدهد.
حالا این رفتاری که فرد از خود نشان میدهد، از چه چیزی نشات گرفته است؟ آیا این رفتار ناشی از برخوردهای که با وی و ارتباط با افراد گوناگون صورت گرفته، میباشد؟ علت سرکشی و پرخاشگری یک فرد پرخاشگر و عصبانی را آیا میتوان درگذشته وی جستجو کرد؟ آیا میتوان ریشه این پرخاشگری را در کودکی و نوجوانی او دنبال کرد؟ حال اگر اینگونه باشد چگونه بایستی با یک نوجوان سرکش رفتار کرد که در آینده رفتار پرخاشگرانه در وی بروز پیدا نکند؟
در صورتی که نوجوان پرخاشگر و سرکش باشد چگونه باید با او رفتار کرد؟ در ادامه به بررسی رفتاری که بایستی با یک نوجوان داشته باشیم و نحوه تعامل با وی را بررسی خواهیم کرد.
4 علت سرکشی نوجوانان
یکی از مشکلات که اغلب خانواده ها با آن مواجه هستند سرکشی فرزند به ویژه در دوره نوجوانی است. که از دید والدین غیر منطقی و بی دلیل به نظر میرسد که در جبهه مقابل فرزندان والدین را بی منطق میخوانند. در صورتی که این رفتار نوجوان عللی را به همراه دارند که والدین نسبت به آنها بی توجه وگاه ازآنها نا آگاه هستند. از جمله این علل می توان به تمایل استقلال، اختلاف والدین با نوجوانان، بلوغ و تغییرات هورمونی و … ، که در ادامه به بررسی برخی از این موارد خواهیم پرداخت.
1.تمایل استقلال
نوجوانی دوره گذر از مرحله کودکی و پیش از ورود به دوران جوانی است. که این دوره معمولاً از حدود 11 سالگی شروع میشود و تا حدود 19 سالگی ادامه پیدا میکند. که گذر از این دوره با تغییرات بسیاری همراه است که یکی از این تغییرات تمایل به استقلال میباشد.
در این مرحله نوجوان انگیزه دارد وضعیت موجود را تغییر دهد، به همین سبب با مخالفت با قوانین و مقررات خانواده در پی استقلال میرود، زیرا نوجوان میپندارد و میپذیرد که دیگر کودک نیست و میخواهد مسئولیت های بزرگتر و بیشتری را بر عهده بگیرد. از جمله این استقلال طلبی ها تصمیم گیری در امور مختلف از جمله رشته تحصیلی، طرز پوشش و… میباشد. والدین باید توجه داشته باشند که این مسئله بخشی از مرحله رشد و شکل گیری شخصیت نوجوان است که باعث تشکیل شخصیت ثابت و اصلی او در جوانی و بزرگسالی خواهد بود.
2.اختلاف والدین با نوجوانان
فرزندان در کودکی مطیع خانواده به ویژه والدین هستند و به شدت تابع مقررات و قوانین آنها میباشند. به نحوی که در صورتی که خواسته ای از کودک داشته باشیم، کودک در ابتدا به والدین خود مینگرد تا نظر آنان را بداند و یا به گفته های پیشین والدین خود رجوع میکنند؛ مثلاً هنگامی که والدین به کودکشان میگویند اگر فرد غریبه ای تو را صدا زد نزدیک او نشو و یا از فرد غریبه چیزی دریافت نکن و تنها جایی نرو، آن کودک دیگر به افراد غریبه نزدیک نخواهد شد و هنگام خروج از منزل دست والدین خود را رها نخواهد کرد؛
حال نوجوان دیگر این قوانین و دیگر قوانینی ازاین قبیل را نمیپذیرد و آن ها را محدود و دست و پاگیر میشمارد، زیرا معتقد است که این دسته ازقوانین دست و پاگیر و محدود کننده هستند و آزادی و استقلال را از او میگیرد، و یا علاقه به چیزی داشته باشد که برای والدین جالب و دوست داشتنی و به تبع مورد تایید نباشد که همین اختلاف نظر سبب اختلاف میان نوجوان و والدین میشود.
3.بلوغ و تغییرات هورمونی
در مرحله نوجوانی فرد رشد میکند هم به صورت جسمی، هم به صورت ذهنی و هم به لحاظ شخصیتی. به لحاظ جسمی به سبب تغییرات و تحولاتی که در جسم رخ میدهد نوجوان خلق و خوی جدیدی پیدا میکند و طبیعتاً با تغییر هورمون ها و رشد غدد مختلف تعادل دوران کودکی به هم میخورد و جسم در حالت جدیدی قرار میگیرد.
همزمان با آن از نظر ذهنی توانایی ادراک و تخیل فرد هم افزایش مییابد، و در صورتی که این فعالیت های ذهنی جهت دار نباشند و به افراط در آیند باعث میشوند فرد از واقعیت های زندگی جدا شود و ناکامی هایی را برای وی به همراه داشته باشد؛ و در صورتی که این فعالیت ها جهت دار باشند نوجوان قادر خواهد بود هنگام مواجه با مشکل از روش های گوناگون استفاده کند، اما این بدین معنی نیست که نوجوان به تنهایی قادر خواهد بود در مسائل و امور به درستی موضوعات را تحلیل و تصمیم گیری کند، و در صورتی که والدین بدون در نظر گرفتن موقعیت فرزند بخواهند خود تصمیم گیری کنند سبب میشوند که سرخورده و پس از آن نوجوان سرکش میشود.
4.روانشناسی نوجوان
برای نوجوان انواع رشد از جمله رشد جسمی، ذهنی، معنوی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و… به وجود میآید. که در این دوران نوجوان با رویدادها و گاه بحران های بسیاری مواجه میشود و از آنجایی که اغلب والدین از این مشکلات و بحران ها از اطلاعی ندارند و نحوه برخورد درست با این مسائل را نمیدانند با نوجوان خود به مشکل برمیخورند.
حال اینکه با دانستن تمامی این مسائل و بحران ها، والدین می توانند فرزند خود را بهتر بشناسند و بحران های موجود در این دوران را بهتر مدیریت و درک کنند. نوجوانان علاوه بر بلوغ، تحت فشارهای دیگری هم هستند که به آنان استرس وارد کرده و آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
از جمله ی این فشارها می توان به: فشارهای اجتماعی، و خانوادگی مقایسه نوجوان با دیگر فرزندان، مقایسه نوجوان با همسالان و… اشاره کرد که والدین باید برای کسب اطلاعات دقیق درباره ی ویژگی ها و بحران های این دوران، شناخت فرزند خود و چگونگی برقراری ارتباط صحیح،درست و مؤثر با نوجوان سرکش حتما به مشاور مراجعه کنند. در ادامه به برخی از رشدهای صورت گرفته در دوران نوجوانی اشاره میکنیم.
1.رشد جسمی
والدین باید توجه کنند فرزندان خود را به گونه ای تربیت کنند که توانایی تحمل سختی ها، گذشتن از خواسته های کوچک و کم اهمیت، کمبودها و … را داشته باشند. بدین سبب باید به تغذیه و خوراک، خواب و استراحت، تفریح و ورزش فرزند توجه ویژه ای داشته باشند.
2.رشد ذهنی
همانطور که میدانید دختران در سن 9 سالگی و پسران در سن 15 به بلوغ میرسند. یعنی به مرحله ای از بلوغ فکری و عقلی میرسند که والدین باید متناسب با درک و فهم فرزندان آموزش های اجتماعی، اخلاقی و مذهبی را شروع کنند و بدین سبب زمینه را برای رشد فکری و مذهبی بیشتر نوجوان را فراهم کنند.
3.رشد اجتماعی
والدین بایستی آداب برخورد صحیح اجتماعی را به فرزندان خود آموزش دهند تا در جوانی و بزرگسالی بتوانند به درستی با جامعه و اجتماع تعامل داشته باشند و از منزوی شدن و سرخوردگی فرزندان خود جلوگیری به عمل آورند.
تربیت نوجوان سرکش
مهم ترین اصل تربیتی اصل احترام و در نظر گرفتن کرامت انسانی است و با در نظر گرفتن این امر که انسان نسبت به دیگر موجودات دارای بهره ها و توانمندی های بسیاری است و همچنین با پرورش درست هریک از این استعدادها میتواند به مراتب والاتری دست یابد میتوان اولین ساختمان تربیت را پی ریزی کرد.
طبق تحقیقات صورت گرفته اولین خواسته و خواهش نوجوانان این میباشد که مانند بزرگسال‌ها به شخصیت آنان احترام گذاشته شود. آنان تمایل دارند که دیگران آنها را همانند یک بزرگسال ببینند و در برخوردهای اجتماعی همانند بزرگسالان با آنان برخورد کنند این احساس استقلال، آزادی، احترام، اکرام در دوران بلوغ و نوجوانی خود را نشان میدهد و نوجوان دیگر همانند دوران کودکی نخواهد بود. بیشتر گفته شد والدین به دلیل بی اطلاعی از این امر فرزندان خود را خودسر، سرکش، پرخاشگر، خود پسند میدانند و با الفاظ و گفتار بد شخصیت نوجوان را زیر سوال می‌برند.
در صورتی که اگر والدین از این امر آگاه می بودند می‌توانستند با استفاده از مهارت اصل احترام با نوجوان تعامل داشته باشند؛ چرا که احترام به نوجوان نتایج مفید بسیاری را خواهد داشت از جمله: سبب می شود که نوجوان به توانمندی های خود پی ببرد و به سبب دریافت احترام از دیگران نحوه احترام گذاشتن به دیگران را یاد میگیرد همچنین از دیگر نتایج آن میتوان به احساس آرامش درونی، تقویت احساس اعتماد به نفس، ایجاد دلگرمی در زندگی اشاره کرد پیامبر گرامی اسلام (ص)می‌فرمایند: فرزندان خود را گرامی بدارید و آنان را نیکو تربیت کنید تا خدا گناهانتان را بیامرزد.
چگونه با دختر نوجوان خود حرف بزنیم؟
راهکارهای احترام و اکرام نوجوانان
از جمله راه‌های احترام و اکرام نوجوانان انتخاب نام خوب در کودکی و بردن نام آنان با احترام به ویژه در اجتماع است. هنگام ملاقات با آنان دست دادن و احوالپرسی کردن ، قرار دادن مکان برای آنان هنگام ورود در مجالس میباشد. همچنین باید توجه داشت که در جمع خانواده و فامیل نقاط مثبت او را بیان کرده و از بیان نقاط منفی پرهیز کرد، در صورت مرتکب شدن خطایی در جمع تذکر داده نشود در هنگام صحبت کردن به صحبت آنان گوش داده شود، همچنین از مهم‌ترین راه های اکرام نوجوان؛ دادن مسئولیت به او می باشد که بیانگر اعتماد شما به آنان است. در صورت اظهار نظر آنان در ارتباط با مسئله هایی به آن نظر توجه کنند. برای آنان حق انتخاب قائل شوند و نظر آنان را بپرسند.
مسئله مهمتر این است که والدین باید در هر زمینه حد و حدود را بدانند و از مقدار متعارف تجاوز نکنند، چرا که باعث خود بزرگ بینی و تکبر نابجای فرزند و نوجوان خواهد شد ؛که زود رنجی در هنگام مواجه با مشکلات را در پی خواهد داشت. در صورتی که والدین بدین مسائل توجه کنند با نوجوان با مشکل مواجه نحواهند شد و بدین ترتیب نوجوان سرکش نخواهد شد.
نحوه برخورد با فرزند خطاکار
یکی دیگر از مشکلاتی که والدین در ارتباط با فرزندان خود با ان مواجه هستند، نحوه برخورد با فرزند در هنگام ارتکاب خطا هستند.
نوجوانان معتقد هستند که والدین و دیگران اشتباه میکنند و تنها خود و همسالانشان صحیح میگویند، والدین نیز میپندارند که نوجوان متوجه بسیاری از مسایل نیستند و نمیتواند درست تصمیم بگیرد و هنگامی که کاری برخلاف نظر آنان صورت گیرد اقدام به تنبیه فرزند میکنند.
این تصور که نوجوان دیگر کودک نیست و بزرگ شده است، مسائل را درک میکند؛ پس نیازی به تشویق و یا تنبیه ندارد اشتباه است. چرا که تشویق یک عامل خوشایند است که بعد از آنکه فرد به ویژه نوجوان مورد تشویق قرار گرفت فرد آن عمل و رفتار را تکرار میکند. انسان‌ها به طور طبیعی تشویق را می‌طلبند و از تنبیه گریزانند. تشویق باعث احساس رضایت درونی میشود، همچنین عامل رغبت و انگیزه میشود و به نوجوان نیرو و انرژی برای ادامه مسیر میدهد. همچنین تشویق شخصیت فرد را احیا میکند. در صورتی که تشویق به جا و درست باشد میتواند مسیر زندگی انسان را به درستی تغییر دهد. شخصی که مورد تشویق قرار میگیرد اعتماد به نفسش تقویت میشود.
البته باید توجه داشت که تشویق نباید به صورت دائمی باشد چرا که اثر خود را از دست میدهد، و اما تنبیه یک عامل ناخوشایند است که پس از آنکه فرد در معرض آن قرار گرفت آن رفتار و عمل ناپسند فراموش می‌گردد. تنبیه در اصطلاح مجازات فردی است که کار ناپسندی را انجام داده و به منظور ترک عمل و جلوگیری از تکرار آن عمل ناپسند، از تنبیه استفاده میشود.
دعا برای نوجوان سرکش
اگر فرزندانتان ناصالح و سرکش هستند، بعد از هر نماز این دعا را بخوانید. هنگامی که به واژه ی ذریّتی میرسید فرزند خود را تصور کنید. اینکار را هر روز انجام دهید .به خواست خداوند تعالی فرزندتان صالح خواهد شد.
“وَأَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی ۖ إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَإِنِّی مِنَ الْمُسْلِمِینَ “((سوره احقاف، آیه ۱۵))
و ذریه و نسل مرا برای من صالح و شایسته گردان که من به سوی تو بازگشتم و به یقین از تسلیم شدگان توام.
نماز برای صالح شدن فرزندان و نوجوانان
علاوه بر دعا برای مطیع شدن فرزندان از تاثیر نماز غافل نشوید. چرا که نماز از نزدیک ترین راه های ارتباطی شما با خدا هست.
همچنین برای حرف شنوی فرزندان خود میتوانید هفت بار سوره ی مریم را بخوانید ، یا سوره ی اخلاص وفاتحه را هر بار هنگام ورود به خانه زمزمه کنید ویا دعای (( له ما فی السموات و ما فی الارض و ان الله هو الغنی الحمید ))چهل مرتبه بخوانید.
در صحیفیه ی سجادیه ی می توانید دعای مطیع شدن و عاقل شدن فرزند را بیابید.
“اللَّهُمَّ وَ مُنَّ عَلَی بِبَقَاءِ وُلْدِی وَ بِإِصْلَاحِهِمْ لِی و بِإِمْتَاعِی بِهِمْ إِلَهِی امْدُدْ لِی فِی أَعْمَارِهِمْ وَ زِدْ لِی فِی آجَالِهِمْ وَ رَبّ لِی صَغِیرَهُمْ وَ قَوّ لِی ضَعِیفَهُمْ وَ أَصِحّ لِی أَبْدَانَهُمْ وَ أَدْیَانَهُمْ وَ أَخْلَاقَهُمْ وَ عَافِهِمْ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ فِی جَوَارِحِهِمْ وَ فِی کُلّ مَا عُنِیتُ بِهِ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ أَدْرِرْ لِی وَ عَلَی یَدِی أَرْزَاقَهُمْ وَ اجْعَلْهُمْ أَبْرَاراً أَتْقِیَاءَ بُصَرَاءَ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ لَکَ وَ لِأَوْلِیَائِکَ مُحِبّینَ مُنَاصِحِینَ وَ لِجَمِیعِ أَعْدَائِکَ مُعَانِدِینَ وَ مُبْغِضِینَ، آمِینَ”
((به نقل از صحیفیه ی سجادیه دعای بیست و پنجم))
از دیگر دعاهای مؤثر در خوب شدن اخلاق فرزندان میتوان به دعای زیر نیز اشاره کرد که بایستی هرروز خوانده شود.
“ربَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّهً مُسْلِمَهً لَکَ وَ أَرِنا مَناسِکَنا وَ تُبْ عَلَیْنا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحیم”
با نوجوان مغرور چگونه برخورد کنیم؟
غرور به چه معناست؟
غرور حالتی است که در آن فرد خود را برتر از همه چیز و همه کس میداند و برای خود ارزش بسیاری قائل است. او خود را محق میداند که هر عملی را حتی به اشتباه انجام دهد بدون اینکه مسئولیت آن را بپذیرد.
در برخورد با این دسته از نوجوانان مغرور والدین باید با حوصله، صبر و در آرامش و به دور از عصبانیت با فرزند خود برخورد کنند و آنان را همانند یک فرد عادی و معمولی ببینند.
از آنجایی که این دسته از نوجوانان کم حرفی را نیز نشانه ای از غرور و برتری خود بر دیگران میدانند، اغلب کم حرف هستند پس والدین بایستی با این نوجوانان صحبت کنند، حرف خود را بدون حاشیه و خلاصه وار بیان کنند چرا که آنان شنونده خوبی نیز نیستند. همچنین نباید با آنها به جدال و بحث بپردازند و از برخورد متعصبانه بپرهیزند.
جهت مطالعه بیشتر به سایت گلدون مراجعه کنید.
نویسنده:دلال سدره زاده
ویرایشگر:مبینا سهیم نژاد
منابع
1. بیست اصل در تربیت: اصول برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان، علی محمد رفیعی محمدی، قم، رسول اعظم(ص)، 1388
2. فرزند، تربیت، خانواده، محمد جواد اکبری بیگدلی، قم، آوای شمال، 1394
3.نوجوان خود را بشناسیم، مصطفی خدا دادی، ساری، پارسی سرا، 1395
4.ketab. org
5.edub. ir
6.delgarm. com