دعا کردن از ارزش‌های مهم و از جمله معارفی است، که به ویژه در مکتب اهل بیت ( علیهم السلام) از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ تا جایی که ارتباط وثیقی با عبادت که هدف از خلقت انسان ها است دارد و تا جایی در درگاه الهی اهمیت دارد که حتی می تواند امری که مقدر شده را تغییر دهد. دعا، رابطه معنوی بین خالق و مخلوق است. خداوند چنان مشتاق بندگان خویش است که فرمود:« اگر به درگاه من نیاید و از من چیزی درخواست نکنید به شما توجه نمی کنم». (فرقان آیه ۷۷)
دعا کردن تنها سلاح مؤمن است و تنها راهی است که می تواند از خداوند نیازهای خود را درخواست نمایند.
دعا کردن آداب و اصولی دارد که با رعایت آن شرایط استجابت دعا نیز فراهم می شود . در واقع یکی از بزرگترین دلایل و حکمت‌های دعا کردن بندگان، تقرب انسان و تعالی روح او به درگاه پروردگار عالم است. بنده برای اجابت شدن دعای خود باید مراحلی را طی کند که همه آنها باعث کمال نفس او می‌شوند. در این مسیر انجام آداب و رعایت شرایط دعا، به مراتب انسان را به این مقصود نزدیک تر می کند.
در مقاله قبلی موانع استجابت دعا را بررسی کردیم، حال زمان آن است که مختصری پیرامون استجابت دعا، صحبت کنیم.
آداب دعا کردن
دعا نیز مانند هر سبب دیگری ممکن است در معرض آفات و مشکلات متعددی قرار گیرد که مانع از کارکرد مؤثر آن شود. بنابراین انسان علاوه بر اصرار به دعا ،باید شرایط خاصی را نیز رعایت کند تا خواسته وی اجابت شود. بر برخی از این شرایط در قالب ” آداب دعا ” مورد توجه است.
۱) شروع دعا کردن با حمد و ثنا
یکی از شرایط اساسی تأثیر هر چه بیشتر دعا، آغاز کردن دعا با حمد است.وقتی که انسان حاجت و خواسته ای دارد ،و برای برآورده شدن این خواسته خود به بزرگی مراجعه می‌کنند شکی نیست ابتدا به بیان خواسته خود نمی پردازد. بلکه ابتدا برای رعایت ادب به ذکر حمد و ثنا وبیان اوصاف می پردازد و با جلب توجه او ،به ابراز خواسته خود می‌پردازد.
در روایتی امام صادق (علیه السلام) فرمودند:« إن في کتاب أمیرالمؤمنین علیه السلام أن المدحة قبل المسألة فإذا دعوت الله عزوجل فمجّده. ستایش پیش از درخواست است؛ وقتی میخواهی خدا را دعا کنی، او را بزرگ بشمار و با بزرگی از او یاد کن».راوی می‌گوید که گفتم: چگونه او را بزرگ بشمارم؟ امام فرمود:« تقول: یا من هوأقرب إلی من حبل الورید، یافعالا لما یرید، یا من یحول بین المرء و قلبه، یا من هوبالمنظر الأعلی، یا من هو لیس کمثله شیء. میگویی: ای کسی که از رگ گردن به من نزدیک تری، ای که هرچه را بخواهی فراوان به آن می پردازی، که کسی که میان انسان و دلش گردش می کنی، ای کسی که بر فراز چشم انداز برتر جای داری، ای کسی که چیزی مانند تو نیست ».
دقت در برخی از روایات و دعاهای وارد شده نشان می‌دهد که اساساً ذکر برخی از صفات خدا در متن ادعیه با نوع خواسته ای که در آن مطرح شده است تناسب دارد. از طرف دیگر یکی از مهمترین عوامل جلب به لطف و رحمت الهی حمد و ثنای خدای متعال می باشد و انسان گناهکار می تواند بدین طریق، اسباب جلب رحمت الهی را فراهم کند.
( کلینی، الکافی، جلد ۲، صفحه ۴۸۴)
۲) صلوات بر اهل بیت در ابتدا و انتهای دعا (علیهم السلام)
روایات متعددی بر تضمین اجابت دعا بر فرستادن صلوات در ابتدا و انتهای و توصیه و تأکید می کنند. در این روایات بر این واقعیت تصریح می شود که اگر می‌خواهید حاجت شما برآورده شود، هم پیش از بیانات و بعد از اتمام دعا، به اهل بیت ( علیهم السلام ) صلوات بفرستید.
نکته مهمی که در صلوات باید به آن توجه داشته باشیم این است که در بسیاری از ادعیه منقول از معصومین ( علیهم السلام ) صلوات در متن دعا وجود دارد یا به نوعی دیگر توسل به معصومین ( علیهم السلام ) مورد توجه است و این خود رمزی است که واسطه بردن آبرومندان به درگاه الهی، که همان توسل است، از آداب مهم دعا کردن است.
۳) استغفار
یکی از مهمترین عوامل عدم استجابت دعا، آلودگی درونی انسان و ارتکاب گناهان است. ارتکاب گناه هم زمینه ساز طرد انسان از درگاه ربوبی و در مواردی در معرض غضب و قهر الهی قرار گرفتن می شود. امام صادق ( علیه السلام ) درباره دعا فرمود:« إنما هي المدحة ثم الثناء ثم الإقرار بالذنب ثم المسألة. إنه و الله ماخرج عبد من ذنب إلا بالإقرار. دعا (در آغاز) همان ستایش و بعد ثنا، سپس اعتراف به گناه و آنگاه درخواست است. به خدا سوگند چنین است که هیچ بنده ای جز با اعتراف از گناهی بیرون نمی‌رود ». همچنین در روایتی تأکید می شود که اگر بنده مومنی دعا کند فرشتگان برای او آمین می گویند، ولی فرشتگان زمانی در اطراف بنده مؤمن حضور پیدا می‌کنند که بوی تعفن گناهان اطراف را احاطه نکرده باشند!
( ر.ک: شیخ صدوق ،الشرایع ،جلد ۲ ،صفحه ۵۸۴ ،ح۲۷)
۴) پنهان کردن از دیگران
از دیگر عوامل موثر در استجابت دعا، عدم ابراز آن در غیر محضر الهی است. در روایتی آمده است:« دعوة تخفيها أفضل عندالله من سبعين دعوة تظهرها. درخواستی که پنهانش می کنی، نزد خداوند متعال، برتر از هفتاد درخواست است که آشکارش می کنی».
دعای در خلوت از جهات متعددی بر دعای در آشکار با حضور دیگران برتری دارد. تا در حضور دیگران، موجب آگاهی دیگران از مشکلات انسان و زمینه ساز تحقیر وی پیش دیگران شود. علاوه بر آن، دعای علنی به ویژه اگر با حالت خاصی از تضرع و گریه همراه شود، ممکن است به آفت ریا مبتلا شود. همچنین در برخی موارد که بر اساس مصلحت، خواسته برآورده نمی‌شود، دعا کردن در منظر دیگران و عدم استجابت آن ، باعث می‌شود که دیگران گمان کنند که دعا کننده نزد خداوند آبرویی ندارد؛ وگرنه دعایش مستجاب می شد. [مراد از ابراز دعا در غیر محضر الهی، عرض حاجت به پیشگاه معصومان و اهل بیت ( علیهم السلام ) و توسل به ایشان نیست؛ زیرا توسل به اهل بیت به واسطه شفاعت قرار دادن آنها خود گونه‌ای از دعا و یکی از مظاهر آن شمرده می‌شود. همچنین باید توجه داشت که این توصیه با ” دعا به صورت دسته جمعی ” منافاتی ندارد؛ چرا که منظور از دعای دسته جمعی این است که گروهی از من حاجت مند هم نوا با یکدیگر دعا بخوانند، نه اینکه از همدیگر درخواستی داشته باشند. روشن است که در کنار دیگر نمی‌توان به صورت پنهانی با خدا مناجات نمود].
( کلینی، الکافی، جلد ۲، صفحه ۴۸۴
کلینی، الکافی، جلد ۲ ،صفحه ۴۷۶)
۵) دعا کردن در حق دیگران
دعا کردن در حق دیگران علاوه بر آن که زمینه‌ساز حل مشکلات دیگران می شود، در برآورده شدن حاجت خود شخص نیز تاثیر قابل توجهی دارد. بر همین اساس، در روایات تاکید کرده اند که اگر کسی حاجتی دارد این حاجت را در قالب خواسته عمومی و از طرف همه گرفتاران درخواست نماید. رسول گرامی ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمودند:«إذا دعا أحدكم فليعلم فإنه اوجي للدعاء. هرگاه یکی از شما ادعا کند پس عمومیت دهد (و همه را دعا کنند) زیرا که آن به اجابت نزدیکتر است». امام موسى كاظم ( عليه السلام ) فرمودند: « أوشك دعوة و أسرع إجابة دعاء المرء لأخيه بظهر الغيب؛ دعایی که بیشتر امید اجابت آن می رود و زودتر به اجابت می رسد، دعا برای برادر دینی است در پشت سر او».
( کلینی، الکافی، جلد۲، صفحه ۴۷۶
کلینی، الکافی، جلد۲، صفحه ۵۰۷)
۶) تصریح به خواسته و نیاز
از دیگر آداب دعا کردن، تصریح به خواسته و نوع نیاز است. بنابراین بهتر است به جای درخواست کلی و غیرمصداقی حوائج، به نوع خواسته خود تصریح کنیم؛ اگرچه خدای متعال از همه چیز آگاه است. امام صادق ( علیه السلام ) فرمودند:« إن الله عزوجل يعلم حاجتك و ماتريد و لكن يحب أن تبث إليه الحوائج. براستی خداوند عزوجل نیازت را می‌داند، ولی دوست دارد نیاز هایت را به او ابراز کنی».
(کلینی، الکافی، جلد۲، صفحه ۴۷۶)
۷) حسن ظن نسبت به خدای متعال
از دیگر آداب دعا کردن، حسن ظن داشتن نسبت به خدای متعال است. امام صادق ( علیه السلام ) فرمود:« إذا دعوت فأقبل بقلبك و ظنّ حاجتك بلباب. هرگاه خواستی دعا کنی، با دلت با این بااین گمان که نیازت برآورده می‌شود به درگاه خدا رو کن».
در واقع انسان مومن از آن رو نسبت به خداوند گمان نیک دارد که از یک معرفت و ایمان توحیدی بهره مند است و با تمام وجود، خدا را دارای قدرت بی نهایت و رحمت بی پایان می داند؛ چنان که ضعف در این باور به نوبه خود در عدم استجابت دعا تأثیرگذار است. امام صادق ( علیه السلام ) در پاسخ به گروهی که حضرت پرسیدند چرا ما دعا می‌کنیم اما مستجاب نمی شود؟ فرمودند:«لانكم تدعون من لا تعرفونه. چون کسی را می خوانید که او را نمی شناسید».
(کلینی، الکافی، جلد ۲ ،صفحه ۴۷۶
شیخ صدوق، التوحید، صفحه ۲۸۹)
مواردی که در بالا ذکر کردیم آداب عملی هستند . دربخش دوم با آداب زمانی و مکانی دعا کردن آشنا میشویم.
نویسنده: جوانان انصار المهدی
برای مطالعه بیشتر اینجا کلیک کنید