امام حسن مجتبی (ع)
حسن بن علی بن ابی طالب(ع) مشهور به حسن مجتبی و ملقب به کریم اهل بیت،دومین امام شیعیان است.
اما اهل سنت حضرت را آخرین خلیفه ازخلفای راشدین دانسته اند.
ایشان اولین فرزند حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و اولین نوه پیامبر(ص) بود.
پیامبر(ص)بارها فرمود:
امام حسن و امام حسین “سید شباب اهل الجنه”هستند.
حضرت ۷ سال از عمر خود را با پیامبر(ص) بود.
در بیعت رضوان و ماجرای مباهله با مسیحیان نجران حضور داشتند. یکی از اصحاب کسا بود که آیه تطهیر درباره آنان نازل شد.
آیه مودت ومباهله نیز درباره ایشان وپدرومادرش نازل شده است.
ایشان ۲۰ یا ۲۵ بار با پای پیاده به حج رفت.
سیمای ظاهری امام حسن مجتبی(ع)
امام حسن مجتبی(ع) شباهت زیادی به پیامبر(ص)داشت.
از همان لحظه ولادتش پیامبر(ص)فرمود:
“تو از لحاظ آفرینش و خوی(صورت و سیرت)مانند من هستی”
صبّاغ مالکی درکتاب «الفصول المهمّة» این گونه چهره کریم اهل بیت رابه تصویر کشیده.
رنگ سفیدآمیخته باسرخی داشت،چشمان حضرت درشت وسیاه بود،گونه هایش هموار،موی وسط سینه اش نازک،موی ریشش انبوه،پشت گوش پرمو،بینی کشیده وبرای همچون شمشیری از نقره، مفاصلش درشت وشانه هایش ازیکدیگرفاصله داشت.
متوسط القامه وملیح بود.نیکوترین صورت راداشته وبارنگ سیاه خضاب می‌کرد.مویش پرچین وکوتاه وقامتش رسا بود.
القاب امام حسن مجتبی(ع)
سبط، سید، زكى، مجتبى است كه از همه معروف‌تر (مجتبى) مى‌باشد.
نسبت به دردمندان و تیره‌بختان جامعه بسیار دلسوز بودند و با خرابه‌نشینان دردمند و اقشار مستضعف و کم‌درآمد همراه و همنشین می‌شدند و دردِ دلِ آنها را با جان و دل می‌شنیدند و به آن ترتیب اثر می‌دادند.
کل دارایی اش رادر راه خدابخشیدوسه بارنیمی ازاموالش رابه نیازمندان داد.
به همین دلیل به کریم اهل بیت معروف است.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
مدت خلافت امام حسن مجتبی (ع)
امام حسن مجتبی(ع)در ۲۱ماه مبارک رمضان سال ۴۰ قمری، و پس از شهادت امام علی(ع)در ۳۷ سالگی به امامت رسید و در همان روز، بیش از چهل هزار نفر با او برای خلافت بیعت کردند
مدت امامت حضرت ۱۰ سال بود.
اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر امامت امام حسن مجتبی (ع)
امام حسن مجتبی (ع) بعد از شهادت امیرالمؤمنین (ع) در سال 40 هجری در مسند خلافت مسلمین قرار می گیرند.
آن هم محیط وسیع جغرافیای که شامل عراق، شام، حجاز، یمن، مصر و بخشی از ایران است و نشستن بر چنین مسندی عوارضی هم دارد.
با توجه به اینکه حوادثی که در زمان امیرالمؤمنین (ع) رخ داده بود، امام حسن مجتبی (ع) کاملاً در جریان بود که چنین مسندی چه مشکلاتی خواهد داشت.
چون در زمان امیرالمؤمنین (ع) سه جنگ عمده رخ داد.
بخش عمده آن در عراق و در کوفه بود.
جنگ جمل و ناکثین که بیان شد، فلسفه ورود امیرالمؤمنین (ع) به عراق بود.
جنگ صفین که معاویه به امیرالمؤمنین (ع) تحمیل کرد مبارزه با قاسطین نام داشت.
معاویه برای اینکه مشکلاتی را برای امیرالمؤمنین (ع) ایجاد کند جنگ صفین را به راه انداخت.
در جنگ جمل و ناکثین امام حسن (ع) حضور پررنگی دارد و برای سرکوبی آن افراد به کوفه رفت تا نیروی انسانی فراهم کند.
ایشان در جنگ صفین هم حضور دارند و فداکاری های زیای انجام می‌دهند.
بعد از آن هم جنگ با خوارج پیش می آید که در این جنگ هم امام حسن مجتبی(ع) حضور فعال دارند و زمانی که امام (ع) بر مسند خلافت ظاهری قرار می گیرند بازماندگان این افراد ایجاد فتنه کردند.
صلح امام حسن مجتبی (ع)
این صلح میان امام حسن مجتبی (ع) دومین امام شیعیان و معاویه فرزند ابوسفیان، در سال ۴۱ قمری بسته شد.
این توافقنامه بعد از جنگی صورت گرفت که بر اثر زیاده‌خواهی معاویه و خودداری او از بیعت با امام حسن(ع) به عنوان خلیفه مسلمانان روی داد.
گفته‌اند که خیانت برخی سرداران سپاه امام حسن(ع)، حفظ مصلحت مسلمانان، حفظ جان شیعیان و خطر خوارج از دلایل تن دادن امام حسن(ع) به این صلح بوده است. بنابر این صلح‌نامه، حکومت از امام حسن(ع) به معاویه واگذار می‌گشت. صلح چند شرط داشت که از مهم‌ترین آنها منع معاویه از تعیین جانشین پس از خود، خودداری از توطئه علیه امام حسن(ع) و حفظ جان مسلمانان بود. با این حال، معاویه به هیچ‌یک از شرط‌ها عمل نکرد.
شیخ مفید(ره) در ارشاد می‌‌نویسد: «امام (ع) چاره اى جز صلح نداشت، چرا که یاران او نسبت به جایگاه امام بصیرت کافى نداشتند و سیاست هاى او را به فساد و تباهى می‌‌کشاندند و به وعده هاى خویش وفا نمی‌‌کردند و بسیارى از آنان، ریختن خون آن حضرت را مباح میشمردند و آماده تسلیم امام علیه‌السلام به دشمنانش بودند.
بسیارى از آنان به زندگى زودگذر دنیا علاقمند بودند و نسبت به آخرت و پاداش اخروى بى رغبت.
دلایل صلح:
حفظ جان خود و شیعیان،عدم رعایت مردم از امام و نبود نیروی جنگی کارآمد،جلوگیری از خونریزی،حفظ دین،خطر خوارج
خیانت یاران امام مجتبی (ع)
یاران امام حسن مجتبی(ع)در پیروزی بدون دردسر معاویه نقش اساسی را داشتند.
در این میان عملکرد یکی از کسانی که امام حسن (ع) به او اطمینان کامل نموده و فرماندهی سپاهش را به او واگذار کرده بود از دیگران به مراتب پررنگ‌تر است.
او کسی جز عبیدالله بن عباس نبود.
عبیدالله بن عباس فرمانده لشگر امام حسن (علیه‌السّلام) نتوانست در برابر پیشنهادهای معاویه مقاومت کند و به راحتی فریب خورد و با عده‌ای زیادی از زیردستان خود در حدود هشت هزار نفر شبانه به اردوگاه معاویه پیوست و سپاهیان امام را بدون فرمانده رها نمود.
این درحالی بود که در دوره امام علی (علیه‌السّلام) فرستاده معاویه به مکه دو فرزند خردسال عبیدالله بن عباس را سر بریده بود.
انتظار آن بود که عبیدالله نه به خاطر امام بلکه به خاطر دو فرزندی که معاویه از او کشته بود به معاویه نپیوندد، ولی دنیا‌طبی او تمام خاطرات تلخش را نیز به فراموشی سپرد.
همسران و فرزندان امام حسن (ع)
از امام حسن مجتبی (ع) 15 فرزند بر جای مانده است که اسامی آنها، با تفکیک مادرانشان، عبارتند از:
-زید، امّ الحسن و امّ الحسین؛ از مادری به نام «بشیر» بنت ابی مسعود. -حسن، (معروف به حسن مثّنی)؛ از مادری به نام «خولة» بنت منصور. -قاسم، عبداللّه و عمر؛ از مادر کنیز. -عبدالرحمن؛ از مادر کنیز. -حسین، فاطمه و طلحه؛ از مادری به نام «امّ اسحاق» بنت طلحة بن عبداللّه. -فاطمه، رقیّه و امّ سلمه؛ که مادرانشان متفاوت بوده است. بر اساس بیان تاریخ نگاران، فقط حسن و زید، صاحب نسل بوده اند و از سایر فرزندان امام مجتبی علیه السلام نسلی باقی نمانده است.
رفتار کریمانه امام حسن (ع) با حیوانات
نجیح گوید: حسن بن علی علیه السلام را دیدم که مشغول خوردن غذا بود و سگی روبروی او قرار گرفته بود، هر لقمه‌ای که می‌خورد یک لقمه هم به آن سگ می‌داد. عرض کردم: یابن رسول اللّه! این سگ را از خود دور نمی‌کنی؟ حضرت فرمود: رهایش کن زیرا من از خداوند حیا می‌کنم که جانداری به من نگاه کند و من بخورم و به او نخورانم.
برخورد امام حسن مجتبی (ع) با مرد شامي
روزى مردى از شام كه تحت تأثير تبليغات بنى اميه قرار گرفته بود، در كوچه هاى مدينه به حضرت رسيد و بدون تأمل، شروع به دشنام دادن و ناسزا گفتن به حضرت كرد.
حضرت سكوت كرده، تا خوب عقده هايش خالى شد، سپس فرمودند: «من فكر مى كنم تو در اين شهر غريب باشى و امر بر تو مشتبه شده؛ اگر منزل ندارى، منزل ما متعلق به تو است، اگر بدهكارى من قبول مى كنم كه بدهى تو را بدهم، اگر گرسنه اى تو را سير مى كنم». چنان حضرت با او برخورد كردند كه اصلا در فكرش خطور نمى كرد. چنان مجذوب شد كه گفت: يابن رسول الله اگر قبل از اين ملاقات به من مى گفتند، بدترين افراد زير اين آسمان كيست؟ تو را و پدرت را معرفى مى كردم؛ ولى الان به عنوان نيك ترين افراد معرفى مى كنم، او چنان شیفته اخلاق آن حضرت شد كه تا در مدينه بود، در منزل حضرت و سر سفره آن حضرت بود.
شهادت امام حسن (ع)
امام حسن مجتبى عليه السّلام در بيست و هشتم ماه صفر، سال پنجاه هجرى به وسيلۀ سم به شهادت رسيد و همسر او جعده دختر اشعث بن قيس كندى، به دستور معاوية بن ابى سفيان، سمّى را كه معاويه براى او ارسال داشته و او را تطميع كرده بود، امام را مسموم نمود.
معاويه به جعده وعده داده بود كه صد هزار دينار به او مى‌دهد و سپس او را به عقد فرزندش يزيد درمى‌آورد. او هم به همين اميد، دست به اين كار زد و معاويه هم به وعده‌اش عمل نكرد و او را به عقد فرزندش يزيد در نياورد. امام مجتبى عليه السّلام پس از مسموم شدن، چهل روز در بستر بيمارى افتاد و سپس به شهادت رسيد.
محل دفن امام حسن مجتبی (ع)
امام حسن مجتبی (ع) به امام حسین(ع) در ضمن وصیت خود فرمود:«…وَ أَنْ تَدْفِنَنِی مَعَ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ) فَإِنِّی أَحَقُّ بِهِ وَ بِبَیتِهِ مِمَّنْ أُدْخِلَ بَیتَهُ بِغَیرِ إِذْنِهِ»
مرا کنار جدم رسول خدا به خاک بسپارید؛ زیرا من به او خانه اش سزاوارترم از کسانی که بدون اجازه او وارد خانه اش شدند.
اما عده ای مخالفت و جنازه حضرت را با تیر باران کردند.
آنگاه جنازه مظلوم امام مجتبى علیه السلام را به طرف بقیع برده و در كنار قبر جدهاش فاطمه بنت اسد(س) به خاک سپردند.
بخشی ازاحادیث امام حسن (ع)
امام حسن مجتبی علیه السلام:
ما تَشاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلى رُشدِهِ.
هیچ قومى با یکدیگر مشورت نکردند مگر آن که به راه پیشرفت خود رهنمون شدند.
امام حسن مجتبی علیه السلام:
صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُّ أن یُصاحِبوکَ بِه.
با مردم به گونه اى رفتار کن که دوست دارى با تو آن گونه رفتار کنند.
امام حسن مجتبی علیه السلام:
إنَّ أَحسَنَ الحَسَنِ الخُلُقُ الحَسَنِ.
نیکوترین نیکو، خُلق نیکو است.
✍️مهدا
بیشتر بخوانید: