پدر و مادر دو یاور حقیقی در زندگی بعد از خداوند هستند. آنها ما را به دنیا می‌آورند؛ از طرف خداوند و بر اساس طبیعت شان وظیفه دارند تا ما را پرورش داده، تربیت کنند و راه سعادت را به ما نشان دهند. البته این رابطه یک طرفه نیست و فرزندان نیز در مقابل والدین خود وظایفی دارند.
دعا برای پدر و مادر
چنانچه خدای متعال در آیه ۸۳ سوره مبارکه بقره به صراحت انسان را امر به خدمت و نیکی به پدر و مادر خود می‌کند. همچنین رضایتش را در گرو رضایت آن دو قرار می‌دهد. تفاوتی ندارد که والدین زنده باشند یا در قید حیات نباشند. فرزند وظیفه دارد همواره به آنها نیکی کند.
امام صادق(ع) در زمینه نیکى به پدر و مادر مى‌فرمایند:
- «مَا یَمْنَعُ الرَّجُلَ مِنْکُمْ أَنْ یَبَرَّ وَالِدَیْهِ حَیَّیْنِ وَ مَیِّتَیْنِ یُصَلِّیَ عَنْهُمَا وَ یَتَصَدَّقَ عَنْهُمَا وَ یَحُجَّ عَنْهُمَا وَ یَصُومَ عَنْهُمَا فَیَکُونَ الَّذِی صَنَعَ لَهُمَا وَ لَهُ مِثْلُ ذَلِکَ فَیَزِیدَهُ اللَّهُ بِبِرِّهِ وَ صَلَاتِهِ خَیْراً کَثِیراً»؛
چه چیز مانع از آن مى‌‌شود که به پدر و مادرتان در دنیا و پس از مرگ نیکى کنید؟! براى آنها نماز بخوانید، صدقه دهید، حج بگذارید، روزه بگیرید و…؛ زیرا خداوند به نیکى شما خیر زیاد مى‌‌دهد.
از این حدیث شریف به خوبی متوجه می‌شویم که نیکی به پدر و مادر امری همیشگی است. از طرفی بر اساس این نیکی کردن خدا هم به ما نیکی می‌رساند.
روزى فردى به پیامبر(ص) گفت: مرا نصیحت کنید. پیامبر فرمودند:
- «…فَأَطِعْهُمَا وَ بَرَّهُمَا حَیَّیْنِ کَانَا أَوْ مَیِّتَیْنِ وَ إِنْ أَمَرَاکَ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ أَهْلِکَ وَ مَالِکَ فَافْعَلْ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنَ الْإِیمَانِ»
تو را به پدر و مادرت سفارش مى‌‌کنم که به آنان در زنده بودن و بعد از مرگشان نیکى کنى. اگر به تو امر کردند که از خانواده و مالت بگذرى، چنین کن. زیرا این جزئى از ایمان است.
بنابراین تا زمانی که بخاطر اطاعت از خدا مجبور به گذشتن از خانواده‌مان نباشیم باید به والدین خود نیکی کنیم. از جمله کارهایی که می توانیم در حق والدین انجام دهیم چه در زمان حیات و چه زمان ممات دعا کردن است.
دعا در حق پدر و مادر
- «رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانی صَغیرا»
پروردگارا، همانگونه که آنها مرا در کوچکى تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده.
- «رَبَّنَا اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ»
خداوندا من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز که حساب برپا مى‌‌شود، بیامرز.
- «رَبِّ اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَّ»
الهی مرا، و پدر و مادرم را بیامرز.
دعا برای والدین
همچنین امام زین العابدین (ع) در یکی از دعاهای خود در صحیفه سجادیه، توصیف جامعی از موقعیت برجسته والدین، منزلت والای ایشان و حقوق و تکالیفی که فرزندان نسبت به آنان دارند، بیان نموده‌اند. یکی از نکات ارزشمندی که از این دعای شریف به دست می‌‌آید، این است که باید در حق والدین خود دعا کنیم.
دعای فرزند در حق پدر و مادر در صحیفه سجادیه
امام سجاد(ع) در فرازی از این دعا چنین می‌فرماید:
- «اللَّهُمَّ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَهُمَا فِی أَدْبَارِ صَلَوَاتِی، وَ فِی إِنًى مِنْ آنَاءِ لَیْلِی، وَ فِی کُلِّ سَاعَةٍ مِنْ سَاعَاتِ نَهَارِی. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اغْفِرْ لِی بِدُعَائِی لَهُمَا، وَ اغْفِرْ لَهُمَا بِبِرِّهِمَا بِی مَغْفِرَةً حَتْماً، وَ ارْضَ عَنْهُمَا بِشَفَاعَتِی لَهُمَا رِضًى عَزْماً، وَ بَلِّغْهُمَا بِالْکَرَامَةِ مَوَاطِنَ السَّلَامَةِ.
- اللَّهُمَّ وَ إِنْ سَبَقَتْ مَغْفِرَتُکَ لَهُمَا فَشَفِّعْهُمَا فِیَّ، وَ إِنْ سَبَقَتْ مَغْفِرَتُکَ لِی فَشَفِّعْنِی فِیهِمَا حَتَّى نَجْتَمِعَ بِرَأْفَتِکَ فِی دَارِ کَرَامَتِکَ وَ مَحَلِّ مَغْفِرَتِکَ وَ رَحْمَتِکَ، إِنَّکَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ، وَ الْمَنِّ الْقَدِیمِ، وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ»
خداوندا، پس از هر نماز من و در هر وقت دیگر از اوقات شب و در هر ساعت از ساعات روز، پدر و مادرم را از یاد من مبر. بار خدایا، درود فرست بر محمد و خاندانش و مرا به سبب دعایى که در حق ایشان مى‌‌کنم بیامرز. آن دو را به سبب نیکى و مهربانى که در حق من کردهاند از مغفرت خویش بهرمند فرما. به شفاعت من از ایشان خشنود شو و نیک خشنود شو. و آنان را گرامى دار و به جاهاى امن و آسایش بهشت رسان.
خداوندا، آن دو را شفیع من گردان؛ اگر آنها را پیش از من آمرزیدهاى. و مرا شفیع ایشان گردان اگر مرا پیش از ایشان آمرزیدهاى. تا من و پدر و مادرم در سایه لطف و رأفت تو، در سراى کرامت و جایگاه مغفرت و رحمت تو، همنشین هم گردیم. که تو را بخشایش بزرگ است و نعمت قدیم. تو مهربان‌ترین مهربانانی.
اثرات خیرات فرزند برای والدین
همچنین فرزندان می‌توانند به جز دعا کردن کارهایی را در حق والدین خود انجام دهند که مایه آرامش آنها شود. کارهایی از جمله:
- انجام واجباتی که از آن ها در حال زنده بودنشان از انجام آن بازمانده‌اند.
مانند حج، نماز، روزه و پرداخت بدهی مالی که داشته‌‌اند.
- عمل به وصیت آن ها
- فراموش نکردن آنها تا آخر عمر
یعنی به نیابت از آنها صدقه دهد و اعمال مستحبی را به قصد ایشان انجام دهد. تا میتواند برایشان خیرات بفرستد و… .
- طلب مغفرت برای والدین
یکی دیگر از وظایف مهم فرزند قبل و بعد از مرگ آنها است. فرزند باید در حق آنها دعای خیر کند و طلب مغفرت نماید. به ویژه در صورتی که انسان بداند که والدینش در زندگی خود از نظر اعمال، رفتار و انجام عبادات خدای نکرده، نواقصی داشته‌‌اند. در این صورت طلب عفو و مغفرت میتواند بسیار مفید باشد. علاوه بر این که این کار موجب آمرزش و آرامش روح آنها می‌شود. از طرفی گاهی ممکن است اثر کار ناپسند آنها، گریبان زندگی فرزند را بگیرد و اثر وضعی گناه ایشان گره در زندگی فرزندانشان ایجاد کند که با طلب مغفرت برای آنها چه حین حیاتشان و چه بعد از مرگشان، موجبات آرامش و آسایش در زندگی فرزندان هم فراهم شود.
- به نیکی یاد کردن از والدین
انسان وظیفه دارد احترام والدین خود را حتّی بعد از مرگشان حفظ کند و همیشه از آنها به خوبی یاد کند.
- نگه داشتن حرمت آنها بعد از مرگشان
فرزند با رفتار و کردار شایسته در جامعه باعث دعای خیر مردم برای آنها شده و وجود خود را صدقه جاریه‌‌ای برای والدینش قرار می‌دهد.
دعای پدر و مادر
امام باقر(ع) در حدیثی از اثر ویژه نیکی کردن در حق پدر و مادر می‌فرمایند:
- «إِنَّ الْعَبْدَ لَیَکُونُ بَارّاً بِوَالِدَیْهِ فِی حَیَاتِهِمَا ثُمَّ یَمُوتَانِ فَلَا یَقْضِی عَنْهُمَا دُیُونَهُمَا وَ لَا یَسْتَغْفِرُ لَهُمَا فَیَکْتُبُهُ اللَّهُ عَاقّاً وَ إِنَّهُ لَیَکُونُ عَاقّاً لَهُمَا فِی حَیَاتِهِمَا غَیْرَ بَارٍّ لَهُمَا فَإِذَا مَاتَا قَضَى دَیْنَهُمَا وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمَا فَیَکْتُبُهُ اللَّهُ بَارّاً»؛
امام باقر(ع) فرمود: همانا بنده‌ای نسبت به والدین خویش در زمان حیاتشان نیکوکار است. سپس آنها می‌میرند و او بدهى آنها را نمی‌پردازد و براى آنها آمرزش نمی‌خواهد؛ لذا خدا او را عاق و نافرمان می‌نویسد. اما بنده دیگر در زمان حیات والدین خود، عاق آنها است. نسبت به آنها نیکى نمی‌کند، ولى چون از دنیا رفتند بدهى آنها را می‌پردازد و براى آنها آمرزش می‌خواهد و خداى عز و جل او را نیکوکار مىنویسد.
فراموش نکنیم که والدین ما به گردنمان حق زیادی دارند. آنها همه‌ی عمر بی‌چشم داشت برای ما زحمت می‌کشند. اگر والدین شما زنده‌اند قدر آنها را بدانید و همواره در جهت رضای خداوند و آنان قدم بردارید. اگر از دنیا رفته‌اند بازهم آنها را فراموش نکنید و به یادشان باشید تا با آرامش آنها شما هم آرام شوید.
نویسنده: سیده زهرا حسینی
ویرایشگر: اکرم پورطاهرزاده