تربیت دینی فرزند به معنی فراگیر آموزش و پرورش دینی است؛ می‌تواند بهترین نقش را در توسعه معنوی و کمال یک جامعه دینی ایفا نماید. هرگونه کاستی یا کوتاهی در این امر، موجب بروز اختلالات و نابهنجاری‌‌های جبران ناپذیری در پرورش نسل نوین هر جامعه شود. از این‌رو، برای اصلاح جامعه و پیشگیری از انحرافات اجتماعی، لازم است، فرایند تربیت در اندیشه دینی، شناسایی شود.
از آنجا که آغاز این امر در خانواده است.
این گفتار فرآیند آموزش و پرورش دینی را از خانواده آغاز و در گستره‌های فراتر دنبال می‌کند.
روش و راهکارهای زمینه سازی تربیت دینی پیش از تولد، آغاز تولد و پس از آن. را در چارچوب آیه‌های قرآنی، سیرة پیامبر و امامان معصوم به بحث می‌گذارد. راهکارهای بهینه‌سازی فرایند پرورش دینی در خانواده، در قالب بحث‌هایی.
و پس از طرح عمده‌ترین عوامل ضعف و کاستی تربیت دینی فرزندان و آسیب‌شناسی آموزش دینی.
تربیت دینی فرزند چگونه باشد:
تربيت دينی کودکان، پرورش، آموزش، انحرافات اجتماعي، تکريم فرزندان، مهرورزي، تبعيض، تحريکات جنسي، تأمين امنيت، صداقت، خانواده، بازي کودکان
بهينه‌سازي تربيت ديني فرزندان و پيشگيري از آسيب‌ها و انحرافات تربيتي و سازوکارهاي تربيتي اسلام جهت درک بيشتر. لذت ديني دغدغة ذهن و دل همة خانواده‌ها و مربيان دلسوز جامعه است. آمارهاي نگران کنندة آسيب‌ها و انحرافات اجتماعي، حساسيت همه را برانگيخته. و آنان را با اين پرسش اساسي مواجه کرده که چه کاري بايد انجام دهند؟
* تربیت دینی فرزند را از چه هنگامی آغاز کنیم؟
امروزه کارشناسان آموزش و پرورش، در تعیین نخستین و بهترین زمان آموزش و پرورش دینی، با یکدیگر هم صدا و هم دیدگاه نیستند. برخی سن6 سالگی، بعضی7 سالگی و گروهی هم، هنگام تولد را بهترین نقطة آغاز می‌دانند. برخی از یافته‌های روانشناسی رشد، نشانگر این است که ما می‌توانیم پاره‌ای از اقدامات آموزشی یا پرورشی را، پیش از تولد آغاز کنیم. زیرا جنین آدمی حتی هنگام بودن در رحم، اثرپذیری شناختی دارد. از نگاه اسلامی نیز، تربیت دینی یک فرایند چند مرحله‌ای است که نقطه آغاز آن، پیش از تولد است.
1- زمینه‌سازی تربیت دینی فرزند پیش از تولد:
الف)- گزینش همسر
آغاز تربیت دینی از هنگامی است که یک دختر و پسر بالنده و به رشد رسیده، خواهان همسرگزینی و آغاز یک زندگی مشترک برمی‌آیند و می‌خواهند دارای فرزند شوند. از آنجا که ویژگی‌های شخصیتی این دو، از کانال‌های وراثت. و تربیت به فرزندان انتقال می‌یابد، این والدین هستند که زمینه و بستر تازه‌ای را برای نسل آینده پایه‌گذاری می‌کنند.
که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
پیامبر گران‌قدر اسلام(صلی الله علیه وآله) می‌فرمایند:«أَنْكِحُوا الْأَكْفَاءَ وَ انْكِحُوا مِنْهُمْ وَ اخْتَارُوا لِنُطَفِكُمْ؛ بکوشید همسران هم سطح و هم شأن را برای خودتان انتخاب بکنید و برای پرورش و رشد نطفه‌های خود بهترین‌ها را برگزینید.»
ب)- آسیب شناسی آداب اسلامی آمیزش:
پدر و مادر، نقش اساسی در تعیین ویژگی‌های شخصیتی، فیزیکی، سلامت و عیب ساختار روانی و بدنی فرزند خود دارند. چگونگی آمیزش پدر و مادر، از جمله متغیرهای مهمی است که نقش چشمگیری در این راستا بر جای می‌گذارد. روایت‌های فراوانی، به دقت در زمان آمیزش(شب یا روز، چه هنگامی از ماه) و مکان آن، حالتهای روانی حاکم بر والدین. روند تغذیه و مانند آن اشاره دارد. همه این موارد، در هموار یا ناهموار بودن روند رشد نطفه، بهنجار یا نابهنجار بودن نسل آینده. و میزان تربیت پذیری فرزندان اثر اجتناب ناپذیری دارد.
در ذکر نام و یاد خدا
هنگام آمیزش، با طهارت بودن(وضو).
پیش از آمیزش، سفارش شده است.
امام صادق(علیه‌السلام)، در ذیل کریمة64 از سورة مبارکة اسراء می‌فرماید: «یکی از راه‌های شرکت شیطان در فرزندان این است که هنگام آمیزش و شکل‌گیری نطفه، انسان از یاد خداوند غافل باشد.»
ج)- بهینه سازی دوران بارداری:
سفارش‌های فراوانی به پدر و مادر، در راستای بهینه‌سازی دوران بارداری شده است. برای مثال، مادران در مورد تغذیه و خوراک خود و دقت در حلال بودن آن، فراوان سفارش شده‌اند.
بهتر است مادر همواره با وضو باشد و حتی با وضو هم بخوابد.
2- زمینه‌سازی تربیت دینی فرزند در آغاز تولد :
الف)- از آغاز تولد تا روز هفتم:
مرور و بازنگری آموزه‌های دینی مربوط به روزهای آغازین تولد نوزاد، موجب آگاهی ما از حکمت و فلسفة بسیاری از آموزه‌ها می‌شود. در این رابطه به سه مورد اشاره می‌کنم.
– خواندن اذان و اقامه
در روایات آمده است که خواندن اذان در گوش راست و اقامه در گوش چپ نوزاد، وی را در بهره‌مندی از آرامش و امنیت روانی و مصون ماندن از جنون، پیسی و غش یاری می‌دهد. اینکار همچنین بسترساز آموزش های آتی، دربارة مفاهیم اعتقادی و مذهبی است. اگر نوزاد از آغاز با این آواها و آهنگ‌ها آشنا شود، در سنین بالاتر راحت‌تر پذیرای آموزش‌های دینی می‌شود.
زیرا با این مفاهیم، واژه‌ها و پیام‌های آن،
از این پیش مأنوس شده است.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) می‌فرمایند: اگر کسی در اولین روز تولد نوزاد، در گوش راست و چپ وی اذان و اقامه بگوید، آن نوزاد از دستبردهای شیطان مصون خواهد بود.
ب – دقت در رنگ پوشش نوزاد:
از دیگر آموزه‌های بسترساز در تربیت دینی است.
در برخی از روایات، در انتخاب نوع رنگ پوشش
.زیرا رنگ‌ها به عنوان یک محرک دیداری می‌توانند روی شکل‌گیری ویژگی‌های خلقی، عاطفی و انگیزشی، در شخصیت نوزاد اثر بگذارند.
ج- نام گزینی و نقش آن بر فرایند رشد شخصیت :
انتخاب نام نیک، از دیگر عوامل بسترساز در فرایند تربیت دینی است. نام نیکو، نماد هویت و شخصیت آیندة هر فرد است. هویت هر کسی، از متغیرهای فراوانی اثر می‌پذیرد که یکی از اولین متغیرهای دخیل در شکل گیری هویت، نام او است.
روانشناسان می‌گویند: کودکان در آغاز متوجه معنا و مفهوم نام خویش نمی‌شوند. اما پس از اینکه به سن رشد رسیدند، به آن توجه می‌کنند؛ به گونه‌ای که معنا و مفهوم نام هر کس، در«خود پنداره»وی اثر می‌گذارد.
د- آسیب شناسی خوب صدا نزدن نام فرزندان:
گام بعدی، سبک نکردن نام برگزیده است. حواسمان باشد که نباید با اضافه‌کردن پسوند یا پیشوندهایی اسم کسی را تحقیرآمیز صدا کنیم. خداوند می‌فرماید:«ولا تنابزوا بالألقاب» صدا کردن احترام‌آمیز بدین خاطر است که نام شایسته و جهت‌دهنده‌ای برای فرزندان برگزینیم. نام‌ها باید دارای هدف، معنا و کرامت‌بخش باشد. پس از گزینش نام، نباید صدازدن فرزندانمان به گونه‌ای باشد که به آنان احساس منفی یا تحقیرآمیز بدهد.
از دیگر آموزه‌های بسترساز در فرایند تربیت دینی، دادن صدقه است.
در روایتی آمده است:
که در روز هفتم، به وزن نوزاد صدقه بدهید.
از جمله پیامدهای صدقه، پیشگیری از بلاهایی است که برای ما قابل پیش‌بینی نیست.
*بهتر است فرایند پرورش دینی در خانواده چگونه باشد؟
پیش بردن فرایند پرورش‌دینی، به صورت بهینه و کیفی، مستلزم توجه به برخی از نیازهای اساسی است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنم:
1- پیشگیری از تحریکات جنسی کودکان:
اگر دوست داریم کودکان خود را از خطر انگیزش زودرس یا انحراف‌جنسی باز داریم.
باید به برخی از سفارشهایی
که در این زمینه از پیشوایان معصوم رسیده توجه
و آن‌ها را با جدیت دنبال کنیم.
در این جا تنها به به سه مورد از این سفارش‌ها اشاره می‌کنم:
الف) جداسازی بستر خواب کودکان از یکدیگر و از پدر و مادر:
ب)- نهی از بوسیدن دختر بیگانه:
ج)- نداشتن ارتباط جنسی در برابر نگاه فرزندان
2- مهرورزی و محبت :
روانشناسان معتقدند که کودکان به موازات نیازهای زیستی و فیزیولوژیکی به ویژه در سنین نخستین، نیازمند ارتباطات‌عاطفی و پذیرش از سوی دیگران هستند که برآورده‌کردن این نیازها، موجب بسترسازی آرامش و تعادل‌روانی و دستیابی به برخی از بالندگی‌های روانی است. آرامش‌روانی، امنیت خاطر، اعتماد به نفس و … نمونه‌ای از این امتیازات است. به اعتقاد برخی از روانشناسان، مهرورزی و محبت نمودن به کودکان، نه تنها موجب تندرستی. بلکه بهترین پل ارتباطی برای تربیت کودکان در ساحت‌های گوناگون اعم از تربیت اخلاقی، دینی، سیاسی، عاطفی، فیزیکی و آموزشی است.
نتیجه‌گیری:
درنتیجه باید برای کسب هر یک از این دو تلاش کرد. دین اسلام برترین الگوی زندگی موفقِ فردی و اجتماعی را به ما می‌شناساند. تربیت نسل آینده و آموختن مهارت‌های لازم تربیت فرزند، از جمله مسائلی است که دین مبین اسلام و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) به آن توجهی ویژه دارند. مقید شدن تربیت به آموزه‌های دینی و مذهبی، رمز دستیابی به آرامش، سعادت و کمال مطلوب در هر دو سراست.
اگر به فرایند تربیت
که امری پیوسته و همیشگی است.
از دوران کودکی و حتی پیش از آن توجه شود، نتایج فردی و اجتماعی فراوانی به دست می‌آید. البته تأکید آموزه‌های دینی و روانشناسی بر دوران کودکی، به این معنا نیست که جریان رشد و تربیت انسان، تنها محدود به این دوره است. بلکه پرورش و تربیت انسان در سراسر عمر او تداوم دارد و امکان تحول و سازندگی نیز همواره وجود دارد.
منابع:
* قرآن کریم
– الاربلی، ابوالحسن علی بن عیسی،کشف الغمة فی معرفة ال ائمة، ج2، بیروت: انتشارات دارالأضواء، 1405 ق.
– فیض کاشانی، محسن، تفسیر صافی، ج3، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1402ق.
– مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج103، بیروت: انتشارات داراحیاء التراث العربی، روایت 29، باب 3، 1403ق.
نویسنده: مریم داوریان
ویرایشگر: راحله غروی
یک نظر در “تربیت دینی فرزند ان _2 راهکار اساسی ومهم تربیت کودک”